PIŠE: Saradnik portala Poreklo Saša Zarić
Navikli smo da ne mogu da prođu novogodišnji i božićni praznici a da se ne rasplamsa rasprava oko datuma kada se oni slave. Kao po pravilu, praznična atmosfera je nezamisliva bez polemike oko toga kada Srbi slave Novu godinu i Božić.
Ne možemo da dočekamo ni jednu Novu godinu, a da ne budemo obasuti tvrdnjama onih koji za sebe misle da su veliki poznavaoci istorije i tradicije i još veći vernici i patriote, da nikakao ne treba slaviti Novu godini 1. januara, jer nama, Srbima pravoslavcima, Nova godina navodno dolazi posle Božića 7. januara i proslavlja se 14. januara.
Kada se zapravo slavi Nova godina?
Po definiciji, Nova godina je dan kada po solarnom kalendaru počinje sledeći kalendarski datumski ciklus i to je prvi dan u sledećoj godini. Kroz istoriju, dan kada počinje nova godina nije bio ustaljen i različite kulture su smenu godina obeležavale na različite datume, obično u proleće ili jesen.
Dugo vremena je u hrišćanskom svetu nova godina započinjala od prvog septembra, pa se prenela na prvi januar najpre u zapadnoj Evropi, a potom i u Rusiji u vreme Petra Velikog, i u ostale pravoslavne zemlje.
U savremenom svetu ustaljeno je da nova godina počinje 1. januara, ali ne postoji nikakav astronomski ili bilo koji drugi prirodni događaj koji bi ovaj datum određivao kao početak novog kalendarskog ciklusa. Prvi januar kao prvi dan u novoj godini je uzet samo kao rezultat dogovora i nema veze ni sa kakvim novim početkom astronomskog ciklusa, tada samo matematički započinje novi kalendarski ciklus.
Doček i proslava Nove godine nema nikakv religijski značaj, to je komercijalni praznik koji osim što ima za cilj da pospeši prodaju, pruža ljudima priliku da se lepo provedu i zabave.
Doček Nove godine kod nas je počeo da se slavi posle Drugog svetskog rata, do tada kao najvažniji praznik obeležavan je Božić. Nove komunističke vlasti su, da bi potisle proslavu Božića kao najvećeg verskog praznika, podsticale proslavu međunarodne Nove godine.
Dakle, Nova godina se uvek dočekuje 31. decembra i slavi 1. januara, i ne može nikako drugačije jer kalendarska godina počinje da teče od prvog januara.
Ali time nije razrešena dilema kada se dočekuje Nova godina. Zabuna nastaje zbog upotrebe starog julijanskog i novog gregorijanskog kalendara.
Srpska pravoslavna crkva koristi Julijanski kalendar, kog je 46 godina pre rođenja Hrista, odnosno 46. godine pre nove ere uveo Cezar kao zamenu za stari rimski kalendar. Julijanski klendar ne broji vreme od rođenja Isusa Hrista jer je uveden u upotrebu pre Hristovog rođenja, već broji godine od osnivanja Rimskog carstva.
Hrišćanska crkva je na prvom vaseljenskom saboru u Nikeji 325. godine prihvatila julijanski kalendar za svoj zvanični kalendar. Dužina trajanja godine po julijanskom kalendaru iznosi 365,25 dana. Stvarna dužina godine, odnosno perioda za koji Zemlja obiđe oko Sunca iznosi tačno 365,2564 dana. Ova naizgled beznačajna razlika između kalendarske i orbitalne godine od 11 minuta i 14,75 sekundi dovodi do toga da se na svakih 128 godina razlika julijanskog kalendara u odnosu na orbitalnu godinu povećeva za jedan dan.
Tako se od Nikejskog sabora održanog 325. godine pa do XVI veka razlika akumulirala na 10 dana. Astronomi su uvideli grešku julijanskog kalendara i želeli su da izrade novi kalendar koji će biti usaglašen sa orbitalnom godinom. Novi i tačniji kalendar izradio je napuljski astronom i fizičar Alojzije Lili. Novi kalendar, proglasio je 1582. godine papa Grgur XIII, po kome je kalendar dobio ime gregorijanski kalendar. Reformom do tada postojećeg julijanskog kalendara anulirana je greška od 10 dana tako što je odlučeno da posle četvrtka 4. oktobra 1582. godine sledi petak 15. oktobra 1582. godine. Godine po Gregorijanskom kalendaru se broje od godine rođenja Isusa Hrista.
Razlog za reformu kalendara nije imao ni političku ni versku pozadinu, novi kalendar je uveden iz praktičnih razloga jer je bio tačniji od julijanskog.
Nakon što je papa Grgur 1582. godine uveo novi kalendar, on je odmah prihvaćen u nekim zemljama dok je u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca gregorijanski kalendar zvanično prihvaćen tek od 10. januara 1919. godine Zakonom o izjednačavanju starog i novog kalendara. Iako je gregorijanski kalendar zvanično uveden, Srpska pravoslavna crkva nikada nije prihvatila novi kalendar. U međuvremenu, razlika između julijanskog i gregorijanskog kalendara se sa početnih 10 dana uvećavala svakih 128 godina za po jedan dan, tako da danas iznosi 13 dana.
[caption id="attachment_70106" align="aligncenter" width="730"]
Detalj iz crkvenog kalendara za 1892. godinu, jul se naziva ilinski mesec jer se u tom mesecu slavi Sveti Ilija[/caption]
Iako Srpska pravoslavna crkva koristi julijanski kalendar to nikako nije razlog da julijanski kalendar nazivamo pravoslavnim. Niti je Julije Cezar bio pravoslavac, niti sve pravoslavne crkve računaju vreme po julijanskom kalendaru.
Zbog razlike od 13 dana između zvaničnog gregorijanskog kalendara i julijanskog kalendara kog koristi Srpska pravoslavna crkva, u prilici smo da dva puta dočekujemo novu godinu.
Nakon što ćemo dočekati Novu godinu koja po gregorijanskom kalendaru započinje 1. januara, mi imamo privilegiju da 13 dana kasnije ponovo dočekujemo Novu godinu po julijanskom kalendaru. Neko će je nazvati Srpska Nova godina, neko Pravoslavna Nova godina a ima i onih koji će je sasvim apsurdno nazvati Stara Nova godina. Pogrešno je nazvati je Srpska Nova godina, jer Srbi nisu jedini narod koji ovog dana proslavlja Novu Godinu, nije ispravno ni nazvati je Pravoslavna Nova godina, jer mnogi narodi pravoslavne veroispovesti tog dana ne slave početak nove godine. Verovatno je ponajviše besmisleno Novu godinu nazvati Starom Novom godinom. Ispravan naziv bi bio Nova godina po julijanskom kalendaru ili nova godina po starom kalendaru, mada stari julijanski kalendar ne treba smatrati zastarelim jer je on i dalje u upotrebi.
Dakle, zabluda je da mi Srbi pravoslavci slavimo Staru Novu godinu 14. januara, već je istina da slavimo Novu godinu po julijanskom kalendaru 1. januara koji pada na 14. januar po gregorijanskom kalendaru.
Proslava dočeka Nove godine je kod nas novijeg datuma ali Božić su Srbi slavili od davnina, pa i u vreme kada su Turci ili komunisti to najstrožije zabranjivali. Većina Srba će reći da slavi Božić sedmog januara. Da li je to tačno?
Svuda u hrišćanskom svetu, i kod pravoslavnih i kod rimokatolika Božić se slavi istog datuma 25. decembra. Iako i mi Srbi pravoslavci i katolici slavimo Božić istog datuma, to nije istog dana. Mi Srbi slavimo Božić 13 dana kasnije od katolika a to je opet posledica razlike julijanskog i gregorijanskog kalendara. I ta razlika nije uvek bila 13 dana, u XIX veku do 1900. godine razlika između starog i novog kalendara bila je 12 dana, pa su naši preci slavili Božić 25. decembra po julijanskom kalendaru, a taj datum je po gregorijanskom kalendaru padao na 6. januar.
Zabluda je da Srbi pravoslavci slave Božić 7. januara, istina je da Božić kao i svi hrišćani slavimo 25. decembra, ali se taj datum gledano po julijanskom kalendaru poklapa sa 7. januarom po gregorijanskom kalendaru. Zbog toga što se Božić slavi u decembru, ovaj mesec se nekada nazivao božićni mesec.
[caption id="attachment_70107" align="aligncenter" width="659"]
Božićni mesec - decembar u crkvenom kalendaru za 1892. godinu[/caption]
Nije na odmet znati i to da će se razlika između julijanskog i gregorijanskog kalendara nakon 2100. godine uvećati na 14 dana, pa će od tada Božić po julijanskom kalendaru padati na 8. januar po gregorijanskom kalendaru.
[caption id="attachment_70108" align="aligncenter" width="671"] Detalj iz crkvenog kalendara za 1892. godinu, Rođenje Isusa Hrista (Božić) 25. decembra po julijanskom ili 6. januara po gregorijanskom kalendaru[/caption]
Nije retko da čujemo da svakom pravom Srbinu prvo dolazi Božić, pa Nova godina. Da li je stvarno tako?
Mi pravoslavni Srbi, proslavićemo uskoro Božić po julijanskom kalendaru 25. decembra 2018. godine, a koji pada na dan 7. januar 2019. gledano po gregorijanskom-novom kalendaru. Novu godinu 2019. dočekaćemo 1. janura po julijanskom-starom kalendaru, koji pada na dan 14. janura 2019. po gregorijanskom-novom kalendaru.
Dakle, ako hoćemo da se držimo julijanskog kalendara, uskoro ćemo proslaviti Božić 2018. godine. Novu 2019. godinu po julijanskom kalendaru dočekaćemo za 6 dana nakon Božića, a Božić 2019. slavićemo tek za nešto više od godinu dana.
I valjda se moramo složiti oko toliko očigledne činjenice da 25. decembar u istoj godini dolazi mnogo posle 1. janura, pa tako debelo greše svi koji kažu da Nova godina dolazi posle Božića.
Dešava se, ne tako retko, da čujemo da državni zvaničnici ili televizijski voditelji na dan 25. decembra po novom gregorijanskom kalendaru čestitaju Božić pripadnicima rimokatoličke crkve i pravoslavcima koji slave Božić po gregorijanskom kalendaru. I to je velika zabluda, ni jedna pravoslavna crkva ne koristi gregorijanski kalendar. Istina je da sve pravoslavne crkve, izuzev Srpske, Jerusalimske, Gruzijske i manastira Svete gore, predvođene Vaseljenskom patrijaršijom koriste novojulijanski kalendar. Novojulijanski, revidirani julijanski ili Meletijin kalendar je kalendar koji je stvorio naš veliki naučnik Milutin Milanković. Gregorijanski i novojulijanski kalendar se mešaju zbog toga što se oni poklapaju. Razlika između ova dva kalendara, za jedan dan, pojaviće se tek 2800. godine.
Pored nedoumica o datumu, ponekad se nećemo složiti ni oko toga u kojoj smo godini. I to ne za malo, nego za čitavih 5.509 godina. Verovatno će se većina složiti da smo još uvek 2018. godini. Ali biće i onih koji će tvrditi da živimo u 7527. godini, po starodrevnom srpskom kalendaru. Najstarijem i najtačnijem kalendaru koji su Srbi stvorili ništa manje nego pre 7.527 godina.
Velika je zabluda da je to srpski kalendar, a još je veća zabluda da je nastao pre 7.527 godina. Zapravo, radi se o relativno mladom kalendaru koji je nastao pre 1.030 godina.
To je kalendar koji se od 988. godine koristio u Istočnom Rimskom carstvu, koje danas nazivamo Vizantija. Taj čudni kalendar je nastao tako što se na tekuću godinu dodaje 5509 godina, jer su „izračunali„ da je svet nastao 1. septembra 5509 godina pre rođenja Hrista.
Za razliku od tvrdnji nekih kvaziistoričara, koji pišu da su Srbi izmislili kalendar pre 7.527 godina, ovaj kalendar ima veze sa Srbima samo utoliko što smo ga koristili u srednjem veku jer smo bili pod uticajem Vizantije.
[caption id="attachment_70109" align="aligncenter" width="837"]
Detalj iz crkvenog kalendara za 1892. godinu[/caption]
The post Istine i zablude o kalendaru appeared first on Poreklo.