Genetska slika Crne Gore

PIŠE: Ivan Vukićević

Genetsko poreklo stanovništva

Istraživanje porekla stanovništva u Crnoj Gori je u velikoj meri olakšano zbog brojnih predanja koja su se vekovima prenosila sa kolena na koleno, kao i relativno malog broja vrlo razgranatih rodova u odnosu na broj stanovnika. Zahvaljujući DNK testiranjima po Y hromozomu, danas se lako može ustanoviti dalje porodično poreklo po muškoj liniji. Na osnovu pripadnosti određenoj grani neke haplogrupe može se naslutiti pravac migracija nekog bratstva, a sa pripadnošću nekom većem rodu se tačno može utvrditi porodično poreklo. S obzirom da veliki deo srpskog naroda potiče sa područja današnje Crne Gore i Hercegovine, većina rodova koji su prisutni na ovom području ima brojne iseljenike i u drugim srpskim oblastima.

Stanovništvo u Crnoj Gori je po svom genetskom sastavu izuzetno heterogeno. Prema daljem poreklu se uopšteno govoreći može podeliti na stanovništvo starobalkanskog, slovenskog i germanskog porekla, dok je starobalkansko stanovništvo raznolikog etničkog porekla pri čemu je samo za pojedine haplogrupe utvrđeno sa kojim narodima su došle na Balkan. Prema bližem etničkom poreklu postoji podela na stanovništvo srpskog, albanskog i romskog porekla uz malobrojna bratstva koja su poreklom od drugih naroda. Grane I2-CTS10228 i R1a-Z282 u okviru I2 i R1a haplogrupa se jasno izdvajaju kao slovenske i zastupljene su nadpolovično kod svih slovenskih naroda, a za migracije Slovena na Balkan može se vezati i N2 haplogrupa. Anonimno istraživanje genetskog porekla stanovništva Crne Gore iz 2010. godine kojim je testirano 404 muškaraca je pokazalo da 38.85% testiranih pripada spomenutim granama koje se vezuju za Slovene. Taj procenat kod Srba u proseku prelazi 50%, međutim treba imati u vidu da je ovo istraživanje obuhvatilo građane svih nacionalnosti i veroispovesti, tako da se podaci ne odnose samo na stanovništvo srpskog porekla usled čega je procentualno učešće slovenske genetike znatno niže od srpskog proseka. Zastupljenost I2-CTS10228 grane kod stanovništva srpskog porekla u Crnoj Gori je na prosečnom nivou, dok je R1a-Z282 znatno manje zastupljena u Crnoj Gori nego u drugim srpskim oblastima što dodatno doprinosi nešto nižoj zastupljenosti slovenske genetike. S druge strane, N2 haplogrupa je natprosečno zastupljena u Crnoj Gori, ali njen procenat ne utiče bitnije na ukupno učešće stanovništva slovenskog porekla. Kada su u pitanju haplogrupe koje se vezuju za starobalkansko stanovništvo, E haplogrupa je natprosečno zastupljena kod Srba u Crnoj Gori, pre svega zbog razgranatih brđanskih rodova koji pripadaju E-V13 grani. Kada su u pitanju Albanci, kod njih su zastupljene gotovo isključivo E, J2b i R1b haplogrupe, tako da su genetski znatno monolitniji od Srba. U okviru sve tri haplogrupe se jasno izdvajaju grane koje su karakteristične za stanovništvo srpskog, odnosno albanskog porekla. Rezultati anonimnog testiranja 404 pojedinca iz Crne Gore su prikazani u sledećoj tabeli.

Za većinu do sada utvrđenih rodova u Crnoj Gori je ustanovljeno kojim tačno granama haplogrupa pripadaju pre svega zahvaljujući SNP testiranju, dok se za neke rodove čiji pripadnici nisu radili dodatna testiranja osnovano može pretpostaviti pripadnost određenim granama na osnovu vrednosti na testiranim markerima. Za pojedine rodove se na osnovu dostupnih markera za sada jedino može ustanoviti predačka grana kojoj pripadaju.

Starobalkanske haplogrupe

E haplogrupa je prisutna u Crnoj Gori prevashodno preko V13>Z1057 grane koja se dalje deli na CTS5856>BY3380 i PH1246>BY14151 grane. Najveća zastupljenost i raznovrsnost V13 u svetu je na prostoru centralnog i južnog Balkana, a smatra se da je ova grana i nastala na istom području. V13 rodovi čine apsolutnu većinu stanovništva. PH1246>BY14151 grana je u svetu najzastupljenija kod Srba i nije prisutna kod drugih naroda u Crnoj Gori, a rodovi koji pripadaju ovoj grani čine apsolutnu većinu stanovništva u Vasojevićima, Gluhom Dolu i Šarancima. Najveći i ujedno jedini rodovi koji pripadaju ovoj grani u Crnoj Gori su Vasojevići i Miloševići. Znatno brojnija CTS5856>BY3380 je specifična po tome što je zastupljena i kod rodova srpskog i kod rodova albanskog porekla, a deli se na Z1057 i Z1058 grane koje se dalje dele na veći broj podgrana od kojih je do sada za njih 8 utvrđeno da su zastupljene u Crnoj Gori. Najveća zastupljenost CTS5856>BY3380 grane je u Bjelopavlićima, Plavsko-Gusinjskoj oblasti, Kučima i Rožajskoj oblasti gde rodovi koji pripadaju ovoj grani čine apsolutnu većinu stanovništva. Prisutna je preko najmanje šest podgrana. Najveći CTS5856 rodovi u Crnoj Gori su Kuči, Bjelopavlići, Klimenti i rod koji čine Katunjani, Luščani i Riđani. Pored V13, u Crnoj Gori su u manjem broju zastupljene i PF2431 grana koja je prisutna u Gornjem Polimlju i M84 grana koja je zastupljena u Banjanima. PF2431 je nastala na području Magreba, dok M84 potiče sa Levanta. S obzirom na vrlo veliku starost ove dve grane, nemoguće je utvrditi kada se pojavljuju u Crnoj Gori dokle god se ne utvrdi o kojim se tačno podgranama radi.

G2a haplogrupa je zastupljena u Crnoj Gori preko PF3147 i L30 grana koje su prisutne širom Mediterana još od neolita. PF3147 je prisutna preko svoje dalje podgrane L91, a L30 preko daljih podgrana M406 i L497. L91 grana je u Crnoj Gori prisutna u Bihoru, a M406 u Bihoru i Gornjoj Morači. L497 je u svetu najviše rasprostranjena na području Alpa i vezuje se za Kelte i njihove migracije. Ova grana je u Crnoj Gori prisutna u Boki Kotorskoj, Vasojevićima, Zatarju i Pljevaljskoj oblasti.

J1 haplogrupa je prisutna u Crnoj Gori prevashodno preko grane Z1828>Z18463, koja je u svetu najzastupljenija u Gruziji i Jermeniji. U Crnoj Gori je koncentrisana jedino u Šekularu. Na anonimnom testiranju je zabeležena i Z2223 grana, međutim do sada nije utvrđeno koji rodovi pripadaju toj grani.

J2a haplogupa je u Crnoj Gori zastupljena preko Z6065, M92 i Z387 grana. Z6065 i Z387 su u svetu najviše zastupljene na Levantu i u Anadoliji.  Z6065, odnosno njena dalja podgrana FGC15901, je u Crnoj Gori prisutna u Sotonićima gde istoimeni rod čini većinu stanovništva, a Z387 grana je zabeležena jedino u Rožajskoj oblasti. M92 je zastupljena preko svoje dalje podgrane Z38463 koja je najbrojnija grana ove haplogrupa u Crnoj Gori sa najvećom koncentracijom u Katunskoj nahiji. Većina stanovništva u Veljim Cucama, Pješivcima, Bandićima, Krivošijama i najverovatnije Bajicama pripada ovoj grani, odnosno rodu Pješivaca i Cuca. Najveća zastupljenost M92 je u Italiji i Crnoj Gori, a nastala je na Bliskom Istoku.

J2b haplogrupa je prisutna u Crnoj Gori preko M205 i Z628 grana, odnosno njihovih podgrana. Y22066, dalja podgrana M205 grane, je procentualno u svetu najzastupljenija kod Srba, a manjoj meri je prisutna i kod drugih balkanskih naroda izuzev Albanaca. U Crnoj Gori je najprisutnija u Drobnjaku, Zatarju i Njegušima preko roda Veljokrajana i Kriča. Predačka grana M205 se širila sa Levanta i prisutna je širom Mediterana tako da se smatra da je na području Balkana prisutna od kasne antike. Z628 je zastupljena preko daljih podgrana Z1296 i CTS3617. Za Vujoviće-Mikuliće iz Bjelica se ne može zaključiti na osnovu haplotipa kojoj tačno grani pripadaju, već se samo pretpostavlja da pripadaju nekoj podgrani Z628. Za sva ostala bratstva je precizno utvrđena pripadnost pojedinim podgranama. Z1296 grana je u svetu najzastupljenija kod Albanaca, a u Crnoj Gori su prisutne tri njene dalje podgrane (Y23094, Z1295, PH1751) kojima pripadaju pretežno albanski rodovi. Y23094 je najzastupljenija u Grudama i Šestanima gde rodovi Vuksageljića i Vučina, odnosno rod Škrijelja, čine većinu stanovništva. Ova podgrana je takođe prisutna u Bihoru, Boljevićima, Sotonićima i Ulcinjskom kraju. Z1295 je zastupljena u Bihoru, a njena podgrana Y21878 je najzastupljenija u Hotima gde istoimeni rod čini kompletno stanovništvo, dok je druga podgrana Z631 prisutna u Goliji. PH3120 je zastupljena u Krajini i Ulcinjskoj oblasti preko bratstava doseljenih iz albanskog plemena Mirdite. CTS3617 je zastupljena preko dalje podgrane PH3514 kojoj na osnovu dosadašnjih rezultata pripada samo jedno manje srpsko bratstvo kod Herceg-Novog. Ova grana je zastupljena kod Srba, Bugara i Cincara.

L1b haplogrupa je u tragovima rasprostanjena širom Mediterana. U Crnoj Gori je njeno prisustvo do sada utvrđeno u Zagaraču, Krivošijama, Grahovu i Ublima preko M349>BY12542 grane, a na osnovu predanja o srodstvu i poreklu pojedinih bratstava osnovano se može pretpostaviti da je prisutna i u Bjelopavlićima, Grblju, Ljubotinju, Ceklinu i Cucama.

L2 haplogrupa potiče iz Afrike, a na osnovu dostupnih rezultata ne može se pouzdano utvrditi koja grana je tačno zastupljena u Crnoj Gori. Ova haplogrupa je zabeležena jedino na anonimnom testiranju preko L595 grane, tako da nije poznato koja joj bratstva pripadaju.

Q2 haplogrupa je prisutna u Crnoj Gori preko L245>Y2998>Y2209 grane koja je u svetu najčešća kod Jevreja Aškenaza koji su iz Izraela došli u Evropu za vreme Rimskog Carstva. Bratonožići su jedini rod koji pripada ovoj grani i čini većinu stanovništva istoimenom plemenu, a prisutan je u većoj meri i u Vasojevićima i Zagaraču. Najveća zastupljenost ove grane na Balkanu je na ostrvima Hvaru (14,3%) i Korčuli (6,1%).

R1b haplogrupa je u Crnoj Gori prisutna preko L23 grane koja ima dve osnovne podgrane: L51 i Z2103. L51 je zastupljena preko svojih podgrana P312>U152 i U106. Grana U152 se vezuje za migracije Kelta i najzastupljenija je preko svoje dalje podgrane Z67 u Donjoj Morači preko roda Bogićevaca kome pripada većina stanovništva u tom plemenu. U152 grana je prisutna još i u Sutorini preko svoje dalje podgrane FGC13619. U106 je prisutna širom Zapadne Evrope, pretežno kod germanskih naroda, a u Crnoj Gori zastupljena u Ljubotinju gde je pojedinačno najbrojnija grana. Z2103 je zastupljena preko svoje dalje podgrane Y33200 koja je u svetu najrasprostranjenija na Balkanu, konkretno u Šopluku, severnoj Albaniji i istočnoj Crnoj Gori gde je zastupljena kod rodova i albanskog i srpskog porekla. U Crnoj Gori sva Y33200 bratstva pripadaju istom rodu, a među njima ima i bratstava albanskog porekla (Agovići, Vulevići i Ljuljđurovići, Murići) i bratstava koja su prema predanjima srpskog porekla (Banjkani, Vujovići-Ljubotinjani, Maraši, Lutovci, Stanići). Ova grana je najviše zastupljena u Lutovu i Piperima gde čini apsolutnu većinu stanovništva, a nadprosečno je zastupljena i u Dupilu, Ceklinu, Zatrijepču, Bihoru i Rožajskoj oblasti.

T haplogrupa je rasprostranjena u malim procentima širom Evrope i Mediterana. Njeno prisustvo u Crnoj Gori nije zabeležno na anonimnom testiranju, ali je utvrđeno za jedno bratstvo iz Gusinjske oblasti da pripada L162 grani.

Slovenske haplogrupe

I2 haplogrupa je na Balkanu, pa samim tim i Crnoj Gori, zastupljena preko takozvane Dinaric grane CTS10228>Y3120 kada je u pitanju stanovništvo slovenskog porekla. I2 je najzastupljenija haplogrupa kod srpskog naroda, zbog čega je i najzastupljenija i u Crnoj Gori. Spomenuta grana je nastala na Karpatima i u svetu je procentualno najzastupljenija kod Srba i Hrvata, pri čemu je kod Hrvata zastupljena pretežno na štokavskom govornom području. U Crnoj Gori su prisutne tri grane Dinaric-a: S17250, Y4460 i Z17855. S17250 je najzastupljenija, pre svega njena podgrana PH908 koja je rasprostranjena širom Crne Gore. Rodovi koji pripadaju ovoj grani čine apsolutnu većinu stanovništva u Jezerima, Komanima, Kosijerima, Krtolama, Nikšićkoj Župi, Ozrinićima i Rovcima. Najveći PH908 rodovi u Crnoj Gori su rod Azanaca, Komnenovića i Nikšića, Ozrihnići (Orzinići) i rod Maleševaca, Slavujevića i Subotića. Druga podgrana Y4882>A1328 je zastupljena u Pivi i Šekularu. Y4460 je vrlo slabo prisutna kod Srba, pa i u Crnoj Gori gde je samo za jedno bratstvo iz Bihora utvrđeno da pripada ovoj grani. Z17855 je u manjim procentima dosta ravnomerno zastupljena kod svih slovenskih naroda, dok je procentualno najzastupljenija kod Makedonaca. U Crnoj Gori je pojedinačno najbrojnija grana u Draževini, Ceklinu i Šekularu, a u većoj meri je prisutna u Donjoj Morači i Rovcima gde je druga po brojnosti, kao i u Gornjoj Morači gde je takođe zastupljena. Najveći Z17855 rodovi u Crnoj Gori su Ceklinjani-Gornjaci, Lješnjani, Vojinići i rod Vojvodića i Vukoljevakovića.

N2 haplogrupa je u Crnoj Gori prisutna preko FGC28435 grane koja je u svetu najzastupljenija kod Srba. Njena predačka grana P189.2 je prema dosadašnjim saznanjima nastala na Karpatima, tako da se pretpostavlja da je ova grana na Balkan došla u srednjem veku sa migracijama Slovena. Svi pripadnici FGC28435 grane u Crnoj Gori pripadaju rodu Banjana koji je u istoimenom plemenu pojedinačno najbrojniji rod, dok u Pivi čini i većinu stanovništva. Ovaj rod je u većoj meri zastupljen jedino još u Goliji koja sa Banjanima i Pivom istorijski čini jednu celinu.

R1a je najzastupljenija haplogrupa kod Slovena preko svoje grane Z282. U Crnoj Gori je, kao što je već spomenuto, slabije zastupljena u odnosu da druge srpske oblasti. Prisutna je preko dve grane - PF6155>M458 i Z280, od kojih je ova druga znatno brojnija, dok za pojedine rodove još uvek nije utvrđeno kojoj tačno podgrani pripadaju. M458 je pretežno zastupljena kod Zapadnih Slovena, međutim u Crnoj Gori je prisutna jedino preko dalje podgrane L1029 koja je zastupljena kod svih slovenskih naroda. U Crnoj Gori je najprisutna u Bihoru, Goliji, Gornjim Poljima, Gornjim Selima i Pivi. Z280 je pretežno zastupljena kod Istočnih Slovena, a u Crnoj Gori je prisutno nekoliko njenih daljih podgrana: YP270 je zastupljena u Bihoru, YP4278 u Banjanima, CTS3402 u Piperima, Cetinju i sporadično u nekoliko drugih oblasti, L1280 u Zeti i Vasojevićima, YP314 u Kruševicama, YP951 u Pivi i L366 u Ćeklićima i Brajićima. Od svih navedenih grana, jedino je L366 značajnije prisutna na nekom području, konkretno u Ćeklićima gde većinu stanovništva čini istoimeni rod.

Germanske haplogrupe

I1 haplogrupa je u Crnoj Gori prisutna preko P109 i Z63 grana. P109 se vezuje za migracije Normana koji potiču od Vikinga iz Skandinavije, a u Crnoj Gori je prisutna preko svoje dalje podgrane FGC22054 kojoj pripada rod Novljana koji čini većinu stanovništva u Drobnjaku, a prisutna je i u nekoliko drugih oblasti gde ima iseljenika iz ovog plemena. Z63 grana je zastupljena preko daljih podgrana L1237 i Y16437 koje se vezuju za migracije Gota. L1237 je zastupljena u Banjanima, Rovcima, Pljevaljskoj oblasti i Rožajskoj oblasti. Jedini veći rod koji pripada ovoj grani je rod Bijelovića, Miljanića i Mrkajića u Banjanima. Za Y16437 granu je do sada utvrđeno da je prisutna u Rovcima, Morači i Barskoj oblasti.

I2 haplogrupa, odnosno njena germanska grana M223, je u Crnoj Gori prisutna preko daljih podgrana L1229 i L701. L1229 grana se često naziva i anglosaksonskom jer je najzastupljenija kod Engleza. Njeno prisustvo u Crnoj Gori je do sada zabeleženo u Bihoru i Koritima. L701 grana je najzastupljenija kod Nemaca, dok je prisutna i kod drugih srednjoevropskih naroda. Ovoj grani u Crnoj Gori pripadaju pojedina bratstva u Vasojevićima i Paštrovićima.

Romska haplogrupa

H haplogrupa je u Crnoj Gori zastupljena preko M82 grane koja se vezuje sa Rome. Do sada ni za jedno bratstvo nije utvrđeno da pripada ovoj grani, već je njeno prisustvo u Crnoj Gori zabeženo jedino na anonimnom testiranju.

Teritorijalni razmeštaj haplogrupa

Na sledećoj karti je prikazan teritorijalni razmeštaj haplogrupa u Crnoj Gori po selima i zaseocima u kojima su pojedine grane činile apsolutnu većinu stanovništva.

[caption id="attachment_43558" align="aligncenter" width="228"] Genetsko poreklo stanovništva u Crnoj Gori 1914. godine po Y hromozomu[/caption]

Bitno je napomenuti da je obzirom na izuzetno veliki broj različitih haplogrupa i njihovih grana koje su zastupljene na malom prostoru kao što je Crna Gora ovako veliki procenat teritorije na kojoj pojedine grane čine apsolutnu većinu zaista kuriozitet. To je posledica viševekovnog rodovsko-plemenskog društvenog uređenja u kome su bratstva živela zasebno u svojim selima i zaseocima na osnovu čega je moguće izuzetno precizno ustanoviti genetski sastav stanovništva. Takođe, usled srodnosti velikog broja bratstava u plemenskim oblastima,  u njima je i na osnovu vrlo malog broja testiranih sa velikom verovatnoćom već ustanovljeno genetsko poreklo oko 90% stanovništva.

Ukoliko se haplogrupe grupišu prema poreklu, kartografski se može prikazati i teritorijalni razmeštaj stanovništva starobalkanskog, slovenskog i germanskog porekla.

[caption id="attachment_43559" align="aligncenter" width="228"] Genetsko poreklo stanovništva u Crnoj Gori 1914. godine po Y hromozomu[/caption]

Ovim pristupom se za dodatnih 10% teritorije Crne Gore na kojoj pripadnici nijedne pojedinačne grane ne čine apsolutnu većinu stanovništva utvrđuje kog je daljeg porekla preovlađujuće stanovništvo. Kao što se može videti, starobalkanske haplogrupe ubedljivo dominiraju na istoku, dok preovlađuju i na zapadu Crne Gore. Slovenske haplogrupe preovlađuju u centralnom delu zemlje, a germanske jedino na području Drobnjaka.

Teritorijalni razmeštaj najvećih rodova

Na sledećoj karti je prikazan teritorijalni razmeštaj najvećih rodova u Crnoj Gori po selima i zaseocima u kojima su ti rodovi činili apsolutnu većinu stanovništva na osnovu novih saznanja do kojih se došlo zahvaljujući DNK testiranjima.

[caption id="attachment_43560" align="aligncenter" width="228"] Najveći rodovi u Crnoj Gori 1914. godine prema narodnim predanjima, istorijskim podacima i DNK rezultatima[/caption]

DNK rezultati su potvrdili najveći broj predanja u Crnoj Gori kada je u pitanju međusobno srodstvo bratstava. Jedan od najvećih doprinosa dosadašnjih genetskih istaživanja jeste naučna potvrda da brojni veliki i razgranati rodovi zaista postoje i da nisu plod narodne mašte. S druge strane, kada su u pitanju predanja o poreklu od krupnije vlastele, za veliki broj takvih predanja je utvrđeno da su netačna o čemu je već bilo reči u tekstu Vlastela u Crnoj Gori prema narodnim predanjima. Poređenjem narodnih predanja i porekla stanovništva utvrđenog DNK rezultatima može se primetiti da je je kod muslimanskih bratstava srazmerno nešto veći broj predanja za koja se ispostavilo da su netačna u odnosu na pravoslavna i katolička bratstva. To se posebno odnosi na starosedelačko islamizovano stanovništvo sa severa današnje Crne Gore. Više reči o poreklu i predanjima svih do sada testiranih bratstava će biti u tekstovima o genetski profilisanim rodovima u Crnoj Gori.

Izvori podataka

DNK rezultati:

• Srpski DNK projekat
• Albanian Bloodlines Project
• Bošnjački DNK projekat
• 23andMe - rezultate prikupio Nebojša Novaković (Srpski DNK projekat)
• Anonimno testiranje 404 pojedinca iz Crne Gore iz studije Human Y-Chromosome Short Tandem Repeats: A Tale of Acculturation and Migrations as Mechanisms for the Diffusion of Agriculture in the Balkan Peninsula, 2010. - statistička obrada Siniša Jerković (Srpski DNK projekat)

Filogenetska stabla:

• YFull YTree v6.02
• ISOGG (International Society of Genetic Genealogy) Y-DNA Haplogroup Tree 2018

The post Genetska slika Crne Gore appeared first on Poreklo.