Banjkani u Zatrijepču

[caption id="attachment_71388" align="aligncenter" width="600"] Satelitski snimak Banjkana (Google Maps)[/caption]

Autor: Ivan Vukićević (ivan.vukicevic@poreklo.rs)
Objavljeno: 19.4.2019.

Osnovni podaci o naselju

Banjkani su naselje u Zatrijepču, albanskom plemenu u sastavu šireg etnički mešovitog srpsko-albanskog plemena Kuča, a tim imenom se nazivaju i svi stanovnici tog sela. Današnji albanski naziv sela je Bekaj (Bëkaj), dok su prema izvorima sa početka XX veka u to vreme na albanskom korišćni nazivi Benkaj (Bënkaj) i Bekai. Zvanični naziv naselja na popisima stanovništva od 1948. do 1991. godine je bio Benkalj, a počev od popisa stanovništva iz 2003. godine zvanični naziv je Benkaj. Da situacija oko imena ovog sela bude još komplikovanija, u literaturi se mogu pronaći i pogrešne verzije naziva i na srpskom (Banjkanji, Benjkanji, Bankanji, Benkanji) i na albanskom (Begaj, Benkai). Sve ukupno postoji čak deset varijacija naziva ovog mesta, što je nezabeležen slučaj u čitavoj Crnoj Gori. Nije poznato kakva je etimologija ovog naziva. Naselje je do 2005. godine pripadalo opštini Podgorica da bi njenom tranformacijom u glavni grad Podgorica bila formirana gradska opština Tuzi kojoj je pripao ceo Zatrijebač uključujući i naselje Benkaj.

Banjkanima su kao veliko selo predstavljali uz Bonkeće i Deljane jednu od tri osnove grupacije u Zatrijepču i imali su svoje vojvode. Banjkani imaju svoj katun u relativnoj blizini Rikavačkog jezera na granici sa Albanijom koji danas teritorijalno pripada naselju Poprat. O Banjkanima su u svojim radovima o Kučima najvrednije podatke zabeležili vojvoda Marko Miljanov Popović, Jovan Erdeljanović i Miljan Jokanović. Danas se uporednom analizom prikupljenih predanja i rezultata DNK testiranja može doći do određenih zaključaka što nije bilo moguće u vreme kada su spomenuti autori pisali o Banjkanima.

[caption id="attachment_71389" align="aligncenter" width="600"] Geografski položaj Banjkana i Katuna Banjkanskog[/caption]

U sledećoj tabeli je prikazan uporedni broj stanovnika, domaćinstava i stanova prema popisima stanovništva nakon Drugog svetskog rata.

Na osnovu ovih podataka se može zaključiti da 70-godina XX veka dolazi do naglog iseljavanja koje je dovelo do toga da u selu danas živi svega par stanovnika u jednom jedinom domaćinstvu. Kao i druga pasivna područja, iz Zatrijepča se stanovništvo konstantno iseljevalo, ali uprkos tome broj stanovnika se odražavao, međutim poslednjih decenija je došlo do iseljavanja kompletnih domaćinstava, a ne samo pojedinaca.

Toponimi

Erdeljanović je zabeležio veći broj albanskih toponima od kojih su mnogi srpskog porekla ili se odnose na nekadašnje srpsko stanovništvo.

Toponimi koji potiču od ličnih imena i bratstava:

• Pusi Gašait (kamenica Gašova)
• Ograja e Rušit (ograđa Grozdanovića)
• Maja Bogdonit (vrh Bogdanov)
• Bregu Pljoni (breg Pljančorski)
• Barzanji
• Fuša te Bubit (njive Bubića)
• Gropa te Delait (rupe Deljanske)

Ostali toponimi:

• T'buta te drenikvet (mekšine ili debelica kod drena)
• Kodrza prape drenikvet (glavica za drenom)
• Nardrobo Skja (baština ili pod srpski)
• Rapšice (male rape - škrape)
• Briđeza
• Brinja Raz (strana pločina)
• Rezi juzišst (rt ili stena maslinova)
• Kroni Blinit (ubao kod lipe)
• Ograja Mareze (ograđa od svađe)
• Maja Cukait (vrh krševiti)

Nekadašnje stanovništvo

Erdeljanović je zabeležio da su u Banjkanima nekada živela sledeća bratstva kojih više nema u ovom selu: Đerđelovići, Ruševići ili Grozdanovići, Bardačori i Pljančori. Nije poznato da li su ova bratstva izumrla ili su se nekud iselila. Na osnovu prezimena se može zaključiti da su u Banjkanima u prošlosti živeli i Albanci i Srbi.

Bektaševići i Lončarevići iz Gusinja su prema predanju Lončarevića daljim poreklom od Milića iz Bjelica odakle su se tri brata doselila u Banjkane u Zatrijepču. Jedan brat je prema predanju tu i ostao i polatinio se te su od njega "Benjkanji" (tu se sigurno misli na Markoviće o kojima će ubrzo biti više reči), a od dvojice braće koji su otišli u Gusinje potiču Bektaševići i Lončarevići. Deo Lončarevića je kasnije prešao u Andrijevicu i Berane u Vasojevićima. Jokanović govoreći o Memčevićima iz Banjkana koji su grana Markovića među njihovim iseljenicima navodi i Bektaševiće u Gusinju, međutim nije poznato da Bektaševići imaju takvo predanje. Bektaševići su muslimani, dok Lončarevići slave Mratindan. Od Bektaševića iz Gusinja prema jednom prednju potiču Bektaševići i Zećirovići iz Lahola u Bihoru, dok prema drugom predanju, ova dva bratstva potiču iz Anadolije. Za Zećiroviće je utvrđeno da pripadaju rodu Kuča i grani E-V13>Z5018>Z16661>BY165837 zbog čega se može odbaciti predanje o poreklu ovog bratstva iz Anadolije. Ako je prvo predanje o njihovom poreklu od Bektaševića iz Gusinja zaista tačno, onda se može odbaciti predanje o poreklu Bektaševića i Lončarevića od Milića iz Bjelica koji pripadaju rodu Katunjana i Riđana i grani E-V13>Z5017>Z19851, kao i srodstvo sa Markovićima koji pripadaju grani R1b-L23>BY611>Z2705>Y33200. Kako u Orahovu nedaleko od Banjkana žive Milići koji su grana Mrnjavčića-Đurđevića i pripadaju rodu Kuča, vrlo je moguće da  Bektaševići i Lončarevići potiču od njih, a da je predanje o poreklu od Milića iz Bjelica nastalo jer su znatno poznatije bratstvo od Milića iz Orahova. Međutim, isto tako je moguće da Bektaševići i Lončarevići potiču od Jokanovića iz Banjkana koji su se iselili u Vrbicu, a od njih su u Banjkanima zaostali Gašovići. Ono što najviše unosi zabunu kada su u pitanju ova bratstva jeste vrlo retka slava koju slave Lončarevići, a koju u Kučima niko ne slavi niti ima podataka o tome da je neko bratstvo slavilo u prošlosti.

Stanovništvo u prvoj polovini XX veka

U Banjkanima su prema rodoslovima u prvoj polovini XX veka živela četiri roda.

1) Jokanovići, odnosno njihov ogranak Gašovići, su jedini preostali starosedelački rod u Banjkanima. Gašovići prema predanju potiču od Gaša Nikolinog Jokanovića, dok od Gašovog brata Đura koji se iselio u Vrbicu u Kučima potiču Jokanovići u tom selu. Pod uticajem daleko brojnijih albanskih bratstava u Zatrijepču na katoličanstvo je prešao Vata Gašov zbog čega su se vremenom poarbanašili. U Banjkanima je 1904. godine kada je Erdeljanović obišao Kuče bila samo jedna kuća Gašovića. Slave Malu Gospojinu, a stara slava im je Nikoljdan. Za Jokanoviće je utvrđeno da pripadaju rodu Kuča i grani E-V13>Z5018>Z16661>BY165837, tako da bi istom rodu trebalo da pripadaju i Gašovići.

2) Markovići su najveći rod u Banjkanima i čine ubedljivu većinu stanovništva u selu. Njihov rodonačenik Marko se prema predanju doselio iz Rijeke Crnojevića, a potiče od loze Crnojevića. Ovaj rod prema rodoslovu čine Nikpreljevići, Memčevići, Paljuševići i Ljekočevići (sa ogrankom Ujkićima). Nikpreljevići su vojvodsko bratstvo svih Banjkana. O poreklu Markovića postoje dva predanja. Vojvoda Marko Miljanov Popović je zabeležio da je njihov predak došao sa slugom Lekom iz Crnojevića Reke i da Banjkani vode poreklo od njih dvojice. Miljan Jokanović u svom radu o Kučima navodi da od Marka potiču Markovići, a da od Micaka Lekinog potiču Micakovići, dok Erdeljanović ne navodi koja bratstva potiču od Marka, a koja od Leke. Prema drugoj verziji koju je zabeležio LJ. Kovačević od Nikole Prentaševa Ivanovića iz Banjkana, Miloš Nenadin se iz Mletačke Republike doselio u Rijeku Crnojevića odakle je prešao u Banjkane gde se i oženio. Miloš je navodno bio unuk Đura Crnojevića, odnosno praunuk Ivana Crnojevića. Ukoliko se u Banjkane zaista doselio Miloš Nenadin, bio od Crnojevića ili ne, onda je on verovatno bio deda Marka Petrovog po kome se Markovići prezivaju, tako da ta dva predanja nisu suprostavljena jer Markovići zaista smatraju da potiču od Crnojevića što je zabeležio i Erdeljanović. Markovića je zajedno sa Micakovićima bilo 30 kuća u vreme kad je Erdeljanović istraživao Kuče. Svi Markovići slave Malu Gospojinu. Do sada su testirani pripadnici bratstava Nikpreljević, Paljušević i Ljekočević. Nasuprot ustaljenom predanju prema kome sva tri bratstva potiču od Marka Petrova, ipostavilo se da Nikpreljevići i Paljuševići pripadaju rodu Cijevnjana i grani R1b-L23>BY611>Z2705>Y33200, a da Ljekočevići pripadaju grani J1-Z2223. Kako su Nikpreljevići vojvodsko bratstvo u Banjkanima, oni i Paljuševići gotovo izvesno potiču od Marka Petrovog, dok se za Ljekočeviće može zaključiti da su se pribratili Markovićima. Do sada je utvrđeno da istom rodu kao i Markovići pripadaju još i Vulevići i Ljuljđurovići iz Gruda i Maraši iz Zete koji su poreklom iz Hota. Može se zaključiti da Markovići potiču od starijeg roda koji se širio tokom reke Cijevne. Na osnovu etničke pripadnosti i predanja ostalih bratstava koja čine ovaj rod najverovatnije se radi o izvorno albanskom rodu zbog čega se može odbaciti predanje o poreklu Markovića od Crnojevića, a u velikoj meri je dovedno u pitanje i predanje o doseljavanju Marka Petrovog iz Crnojevića Rijeke u kojoj nije poznato da su ikada živela albanska bratstva.

3) Micakovići potiču od Micaka, sina Leke koji se prema predanju zajedno sa Markom doselio iz Rijeke Crnojevića. Bogišić, koga u svom radu citira Jokanović, navodi da od Leke potiču i Paljuševići koji su prema ustaljenom predanju grana Markovića, međutim prema Jokanoviću taj podatak nije tačan. Slave Malu Gospojinu.

4) Pecovići su se doselili 1920. godine iz Selca u Klimentima i poslednje su bratstvo koje se doselilo u Zatrijebač. Slave Malu Gospojinu. Za Selčane je utvrđeno da pripadaju rodu Klimenata i grani E1b-V13>Z5017>Z16988>BY4590, zbog čega se isto može očekivati i za Pecoviće. U Selcu su slavili Nikoljdan, a po dolasku u Zatrijebač su uzeli plemensku slavu Malu Gospojinu.

Na osnovu dosadašnjih DNK rezultata, može se zaključiti da u Banjkanima postoje najmanje četiri roda:

1. Kuči (E-V13>Z5018>Z16661>BY165837)
2. Cijevnjani (R1b-L23>BY611>Z2705>Y33200)
3. Ljekočevići (J1-Z2223)
4. Klimenti (E1b-V13>Z5017>Z16988>BY4590)

Za Micakoviće još uvek nije utvđeno kojoj haplogrupi pripadaju.

Porodice

U sledećoj tabeli su navedene sve porodice iz Banjkana, kao i mesta koja nastanjuju i krsne slave.

Krsne slave

Svi Banjkani su katolici i slave Malu Gospojinu, slavu koju Albanci nazivaju Zoja. U prošlosti su svi Zatrijepčani slavili Nikoljdan, a ovu slavu i danas obeležavaju porodično, dok goste zovu na Malu Gospojinu. Iseljeni Ločarevići slave Mratindan.

Iako se svi Banjkani u matici izjašnjavaju kao Albanci, specifični su po tome što svi rodovi sem kasnije doseljenih Pecovića i u današnje vreme čuvaju predanje o srpskom poreklu uprkos tome što već nekoliko vekova govore albanski i žive u pretežno albanskom okruženju.

Izvori podataka

DNK rezultati:

• Srpski DNK projekat
• Bošnjački DNK projekat
• Albanian Bloodlines Project

Literatura:

• Andrija Jovićević, Plavsko-Gusinjska oblast, Polimlje, Velika i Šekular, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 10), Srpski etnografski zbornik (knjiga 21), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1921.
• Bogdan Lalević i Ivan Protić, Vasojevići u crnogorskoj granici, Naselja srpskih zemalja (knjiga 2), Srpski etnografski zbornik (knjiga 5), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1903.
• Vukota Miljanić, Akim Miljanić, Prezimena u Crnoj Gori, Beogradska knjiga, Beograd, 2007.
• Jovan Erdeljanović, Kuči, Naselja srpskih zemalja (knjiga 4), Srpski etnografski zbornik (knjiga 8), Srpska Kraljevska Akademija, Beograd, 1907.
• Marko Miljanov Popović, Pleme Kuči u narodnoj priči i pjesmi, Zadužbina Ilije M. Kolarca, Beograd, 1904.
• Milisav Lutovac, Bihor i Korita - antropogeografska istraživanja, Naselja i poreklo stanovništva (knjiga 40), Srpski etnografski zbornik (knjiga 81), Srpska akademija nauka i umetnosti, Beograd, 1967.
• Miljan Jokanović, Pleme Kuči - etnička istorija, 2. izdanje, Medeon / Print, Podgorica, 2000.
• Radoslav J. V. Vešović, Pleme Vasojevići, Sarajevo, 1935.
• Uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991. i 2003, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2003,Republika Crna Gora, Zavod za statistiku, Podgorica, 2006.
• Uporedni pregled: domaćinstva 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991. i 2003; stanovi 1971, 1981, 1991. i 2003, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2003, Republika Crna Gora, Zavod za statistiku, Podgorica, 2006.
• Fehim Džogović, Bratstvo Zećirovići, Rožaje, Avlija, 2016.
• Jovo Medojević, Muslimani u bjelopoljskom kraju 1477-2002, Almanah, Podgorica, 2003.
• Robert Elsie, The Tribes of Albania - History, Society and Culture, I.B.Tauris & Co. Ltd, London/New York, 2015.
• Tabela N1. Stanovništvo prema nacinalnoj odnosno etničkoj pripadnosti po naseljima, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine, Uprava za statistiku Crne Gore - MONSTAT
• Tabela SN1. Stanovi prema korišćenju tj. namjeni po naseljima Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Crnoj Gori 2011. godine, Uprava za statistiku Crne Gore - MONSTAT

The post Banjkani u Zatrijepču appeared first on Poreklo.