![]()
PIŠE: Branko Novakov Medojević
Samo mali dio naših predstava o svijetu oko nas je rezultat neposredne percepcije i recepcije. Ovaj drugi, mnogo veći dio, sastoji se od slika i ideja koje su dobijene posrednim putem. U procesu posredovanja između ''nas'' i svijeta oko nas, veliku ulogu igraju predrasude i stereotipi. Američki novinar Volter Lipman je 1922.g. u knjizi posvećenoj javnom mišljenju uveo pojam ''stereotip'' da bi označio uopštenu predstavu koju jedan ljudski kolektiv ima za drugi ili za samog sebe. On podvlači da su socijalni, rasni, politički, religiozni, kulturni i nacionalni stereotipi vrlo važan element u procesu saznavanja svijeta koji nas okružuje. Najviše zbog toga što je svijet oko nas višeslojan i kompleksan, pa je kao takav težak da se neposrednim putem spozna u cjelini. Kao posljedica toga, veliki dio ljudskih djelatnosti se ne zasniva na ''direktnim slikama'', već mnogo više na predstave koje čovjek stvara ili projektuje. Tako ove posredovane slike, stereotipi, postaju važan činilac ljudskog djelovanja i vladanja (W.Lipman, Javno mnjenje, Zagreb 1995.).
Namjera pisanja ove knjige je razbijanje stvorenog stereotipa o naseljavanju Duklje i drugih obližnjih krajeva prije, za vrijeme i poslije tzv.''Seobe Slovena''. U ovu svrhu su iskorišćeni određeni alati, opštepoznati u nauci.
Prvi alat je toponim, bitan u tumačenju kretanja predaka autora ove knjige, shodno odabranom naslovu. ''Često je toponim jedini zapis koji svjedoči o istorijskim događajima ili postojanju neke ličnosti'', kaže britanski lingvista Dejvid Kristal (David Krystal, 1941 -). Područje bivše Jugoslavije i Albanije u toponimima krije mnogo jezičke starine koje su malo istražene.
Drugi važan alat koji se koristio su prezimena. Činjenica da se osnova autorovog prezimena (Medoje) izgubila još u XVI vijeku je velika prednost u odnosu na mnoge istraživače porijekla svog roda. Tvrdokorno se sačuvalo prezime, za razliku od nekih drugih gdje se slična, rijetka osnova izgubila.
Treći, ni malo manje važan alat je zanimanje predaka. Medojevići su od vremena prvih pisanih spomenika bili vezani za zanate, trgovinu i sveštenstvo, kao što je i opisano u knjizi ''Istorija Medojevića'', Beograd, 2013.g. To se kasnije dokazalo četvrtim alatom – DNK analizom, upoređivanjem sa izvorištima haplo grupe i spoznajom da se pripada onom dijelu ljudskog roda koji je ''izmislio'' te vještine.
Sve ostalo je praćenje istorijskih dešavanja ali ne sa stereotipnim i nametnutim tumačenjima, već sa kritičkim odnosom prema svakom događaju koji se desio na Balkanskom poluostrvu. Toponimi Medojevića, prezime i način života, omogućili su da se jasno odrede granice prostora na kojem u živjeli. To je Zeta, Zetsko Primorje, Dubrovačka Republika i mjesta zapadno do Livna, kao i Hercegovina i Bosna. Prije toga, od kraja VII do XI vijeka, do pojave Protoarbanasa, boravili su na teritoriji današnjih država Makedonije i Albanije.
Da bi se mogli baviti pomenutim poslovima, Medojevići su morali imati dugu tradiciju, sačuvanu i do prvih pisanih spomenika na našim prostorima, za razliku od varvarskih i paganskih Slovena za vrijeme stupanja na Balkansko poluostrvo. Sticanje znanja u vezi ovih zanimanja se moglo steći samo u uređenim državama kakve su bile Rimsko Carstvo i Vizantija. Idući još dalje u prošlost, ka prapočecima obrade gvožđa, doći ćemo do oblasti koja se prostire od južne obale Crnog mora do Sirije. Prva znanja sa tog prostora su na Balkansko poluostrvo prenešena još u vrijeme stare Grčke. Kovački zanat je onaj po kome se istorijski prepoznaju i prvi Medojevići sa haplo grupom J2bM205 koju posjeduju, istovjetnom sa onom čije je izvorište u oblastima upravo između Crnog mora, Kavkaza i Sirije.
Nažalost, u našoj istoriografiji po pitanju ranog rudarstva postoji jako malo literature, naročito one koja se tim problemom bavi prije XIII stoljeća, prije pojave Sasa. Tako je ostalo gotovo nepoznato da je u vrijeme kojim se knjiga bavi bilo gvozdenih ruda gotovo svuda na površini ili malo ispod površine zemlje, po rječnim tokovima, aluvijalnim ravnima. Takođe, za kopanje drugih ruda se koristio alat od gvožđa, pravljen na licu mjesta na svakom rudištu. Treba dodati i da su zanatstvo i rudarstvo u srednjem vijeku bili usko povezani sa trgovinom. Pridružuje im se i prevoz ove i druge robe, povezujući tako unutrašnjost Balkanskog poluostrva sa primorskim gradovima. Prevoz se obavljao karavanima. U našoj istorijskoj literaturi je zapisano da su na tom poslu glavnu ulogu imali Vlasi, ne pominjući da je i prije njih moralo biti prevoznika.
Pojava prvih prezimena je i nastala u primorskim oblastima. Među prvima je tu bilo i prezime Medojević. Prvi pomen je iz 1363.g. Bio je to Prvoje Medojević, upravnik manastirskog imanja na ostrvu Lokrumu kod Dubrovnika. Nešto kasnije će se u notarskim knjigama Dubrovnika i Kotora pojaviti više ljudi koji su nosili ovo prezime. Prije toga, u Dečanskoj hrisovulji, na manastirskom vlastelinstvu imamo upisano ime Medoje četiri puta. U Kotoru, u isto vrijeme sedam puta. U vrijeme Balšića, u Zeti, imamo sveštenika Medoja, poslije njega još rjeđa pominjanja, sve do početka XVI vijeka, kada se ime gubi.
Samo nastajanje imena je ostalo zagonetno. Neki autori su ga ishitreno objasnili vezom sa latinskim imenom, neki sa hipokoristikom od medvjeda. I sam autor je, ne vjerujući starijim Medojevićima, u prethodnoj knjizi vezao ovo ime isključivo sa pčelinjim proizvodom. Međutim, zbog činjenice da se prezime veže sa gvožđem, realno je pretpostaviti da je nastalo od staroslovenske riječi ''mjed'' – uopštenim nazivom za rudu i metal. Ovo može da znači da su ljude, koji su se u slovenskoj sredini bavili rudom i metalom, zvali ''mjedo''. Od zanimanja je nastalo vlastito ime i prezime, ime dodavanjem nastavka ''je'', kao kod dosta slovenskih imena. Nastajanje imena se, najvjerovatnije desilo na prostoru današnje sjeverne Albanije, gdje su postojali rudnici, što je malo poznato u našoj istorijskoj literaturi. Prezime Mjeda i danas postoji u okolini Skadra. Nastalo je od imena sela. Nosioci ovog prezimena ne pripadaju haplo grupi Medojevića, što ne znači da nijesu potomci grupacije koja je zajedno sa njima u te krajeve došla iz Makedonije. U mletačkim zapisima, u blizini, kod Danja je postojalo selo Medoia. Moguće je da se transformacija u današnji oblik prezimena desila u Baru, gdje imamo potpuni, slovenski oblik prezimena koji se dalje prenosi jadranskom obalom.
Najvjerovatniji, prvi zapisani početak puta haplo grupe J2b M205 na Balkanskom poluostrvu, onoj kojoj pripadaju i Medojevići, počinje sa 619. godinom. To je godina kada su vizantijski car Iraklije (610-641) i avarski kagan zaključili mir i tom prilikom Avari iz Makedonije i okolnih oblasti odveli brojne podanike vizantijskog carstva, romanizovano i helenizovano stanovništvo, u Panoniju, u oblast oko nekada glavnog grada Sirmiuma. To stanovništvo je po ovom gradu dobilo ime Sermezijani. Bilo je pomiješano sa ranijim naseljenicima, među kojima je najviše bilo Anta-Slovena, ako je suditi po kazivanju Valentina V. Sedova (1924-2004). Poslije nekog vremena, kako se i masa Avara pomjerala prema sjeveru zbog sve češćih poraza, tako su i Sermezijane preselili na drugu stranu Dunava, uz srednji i donji tok Tise. Zarobljenici su ostali hrišćani što je dokazano iskopinama na tom prostoru. U novoj postojbini, već izmiješani Sermezijani su se pomiješali sa Bugarima-Kutrigurima. Ovi su tu bili naseljeni i prije dolaska Avara a po većini istoričara, radi se o ostacima Atilinih Huna i pridošlih pontskih Kutrigura (i Bugari su hunsko pleme, dijelili su se na Kutrigure, naseljene na zapadu i Utigure na istoku).
Nakon 60-tak godina od dolaska, Sermezijani se, zajedno sa Bugarima pobuniše protiv Avara, postadoše slobodni ljudi i pod vođstvom Kuvera, četvrtog sina bugarskog kagana Kuvrata, vratiše se u domovinu svojih očeva, ''u krilo hrišćanskog carstva''. Naselili su se na Keramezijsko polje (kod današnjeg Prilepa), na vizantijsku teritoriju. Broj izbjeglica, u zavisnosti od autora, se kreće do 100.000. U susjedstvu je bilo slovensko pleme Draguvita, pokorno vizantijskom caru, naseljeno tu još od 586.godine. Osim njih, u okolini su bila i druga slovenska plemena. Našavši se u ovakvom okruženju, dio Sermezijana je tražio i dobio dozvolu od vlasti da se naseli u Solun i Carigrad. Po podacima, u Pelagoniji se zadržalo hrišćansko jezgro Sermezijana oko desetak godina, što se potvrđuje postojanjem episkopije u Stobiju koja se i gasi njihovim većinskim odlaskom.
Jedan dio ovih izbjeglica, onaj najveći, kreće se prema teritoriji današnje sjeverne Albanije. Tragovi se otkrivaju arheološkim iskopavanjima krajem XIX i početkom prošlog vijeka. Otkriva se postojanje nove kulture, nazvane Komanskom, po nazivu sela na sjeveru Albanije. Granice ove kulture su lokaliteti: na sjeveru Mijela kod sela Godinja u Crmnici, na sjeveroistoku do linije Sveti Erazmo (Ohrid) – Burlatica (Stobi), na jugozapadu lokalitet Afion na ostrvu Krfu. Sa naseljavanjem Sermezijana duž jadranske obale, za temu ove knjige je najznačajniji lokalitet Ston na Pelješcu kao pratilac ove kulture. U naučnim krugovima ova kultura je označena kao hrišćansko-vizantijska i pagansko-slovenska. Albanskim naučnicima je poslužila za pokrivanje velike vremenske praznine u izgubljenom kontinuitetu postojanja albanskog etnosa. Od naših naučnika jedino je do sada sasvim određeno istupio arheolog i istoričar umjetnosti Radmilo Petrović (1948 -) određujući ovu kulturu kao zaostavštinu Sermezijana. O Sermezijanima se ozbiljnije počelo pisati u svijetu krajem prošlog vijeka, nakon novih tumačenja starih zapisa, zahvaljujući Lemerleu (Paul Lemerle, 1903-1989). Kod nas se tom temom najviše bavio akademik Vladislav Popović (1930-1999). Očekuje se daleko više saznanja od onih sa kojima se trenutno raspolaže.
Drugi krak naseljenika Sermezijana, onih koji su pošli sa Kuverom, vodi prema Draču i teritoriji današnje južne Albanije. U prilog tome govore dvije ostave. Prva je pronađena 1901.godine (Vrap), blizu i jugoistočno od Drača, u blizini rimske Clodianae, gdje su se sastajali kraci Via Egnatiae, jedan iz Drača, drugi iz Apolonije. Za drugu ostavu se doznalo 1981.godine kada je prodata aukcijom. Za nju se još zna da je bila pronađena 1894.godine, blizu današnje grčke granice, južno od Ohridskog jezera (Erseke). Upoređivanjem nađenih metalnih predmeta i onih iz groba Kuverovog oca, kagana Kuvrata, iz sela Malaja Pereščepina u današnjoj Ukrajini, 1912.godine, konstatovano je da se radi o istim radionicama za izradu. Radionice su najvjerovatnije pripadale kaganu Kuvratu, sahranjenom 642.godine.U pitanju su kopče od zlata za kožni pojas, pojasi za svečane prilike, ukrasni dijelovi sedla, konjska oprema. Na nomadskoj sablji sa masivnim jezičkom od zlata, nađenoj u kaganovom grobu, su grčka slova i krst, što sve zajedno upućuje na postojanje vizantijskih majstora u službi kagana, najvjerovatnije Sermezijana.
Treći krak naseljavanja je prostor Kosova i Metohije i onaj oko izvorišta Lima. Tu se moglo stići dolinom Drima ili starim rimskim putevima koji su vezivali ovaj kraj sa Makedonijom. Dobra povezanost ovog kraja je postojala i sa Dukljom i teritorijom današnje sjeverne Albanije. Važno je pomenuti da je i KiM sa okolinom odvajkada imalo tradiciju rudarenja, što se nastavilo i u doba Nemanjića, otvoranjem njihovog prvog rudnika upravo na tom prostoru, u XII vijeku, pod imenom Gluha Vas.
Takođe, cio prostor današnje južne Srbije i sjeverne Makedonije je odvajkada bio poznat po iskopavanju različitih vrsta rude. Zbog te činjenice treba pretpostaviti i da se tu naseljavalo stanovništvo koje je u drugim oblastima imalo duže tradicije prerade metala od domicilnog stanovništva. Takva preseljavanja je vršila vlast i sasvim je logično da je jedno od njih moglo biti u vremenu vladavine, primjera radi, vizantijskih careva Justina I (518-528) i njegovog sestrića Justinijana I (527-565), koji su bili rodom sa teritorije današnje Makedonije ili južne Srbije. To daje povoda vjerovanju da su tako iz istočnih krajeva vizantijskog carstva dovedeni preci Sermezijana.
Jugoslovenski istoriografi su prihvatila tezu o doseljavanju Srba i Hrvata na Balkansko poluostrvo u vrijeme vizantijskog cara Iraklija (610-641) prećutnim dogovorom o jednostranom tumačenju jedinog mjerodavnog izvora o tim događajima: De administrando imperio (DAI), napisanog od strane cara Konstantina VII Porfirogenita (913-959). Pošto Porfirogenit kaže da su Srbi i Zahumljani, Travunjani, Konavljani i Neretljani a nigdje ne kaže da su to i Dukljani, pod ''podrazumijeva se'', pošto su sva okolna slovenska plemena Srbi, preovladalo je stanovište da su i Dukljani Srbi. Osnov ovog zaključka je opšteprivaćena teza da je naseljavanje Srba i Hrvata bilo sa sjeverne strane Balkanskog poluostrva. Naseljavanje Duklje, jadranske obale i ostrva sa jugoistočne strane je još uvijek tabu tema. Ponegdje se samo pomene naseljavanje teritorije današnje Albanije slovenskim življem. Samo jedan istoričar sa ovih prostora je 1968. godine postavio pitanje bez odgovora - šta se desilo sa oko 100.000 Slovena koji su provalili vizantijske granice i poslije neuspjele opsade Soluna 586. godine stigli do obala Egejskog i Jonskog mora, ''da li se vraćaju u Podunavlje, ili se negde u blizini naseljavaju, ili se dele u pljačkaške odrede i odlaze u raznim pravcima ?''. Slično ovom mogućem slovenskom naseljavanju iz ovog pravca, ne govori se ni o velikom prisilnom preseljavanju Vlaha iz Tesalije u dolinu Lima tokom Samuilove vladavine nad tom teritorijom 985.godine, iako postoji dokaz da je kralj Tvrtko I poslije četiri vijeka tamo zatekao sto moćnih vlaških katuna, koliko ih tada nije bilo ni u istočnoj Hercegovini. Još na prvom naučnom skupu jugoslovenskih istoričara sa temom Vlaha, 1961.godine, ustanovio se značaj ove stočarske populacije, izuzetno značajne za formiranje kasnijih modernih nacija na Balkanskom poluostrvu. Jedino neslovensko naseljavanje prostora današnje Hercegovine i Crne Gore iz pravca sjeverozapada je bilo u poznatom prodoru Avara početkom VII vijeka kada su zajedno sa Slovenima porušili dalmatinske gradove. Tada su sa njima bili i Dakoromani iz današnje sjeverne Bugarske. Sastavljeni su bili od stanovnika iz svih krajeva Rimskog Carstva, naseljeni u doba cara Trajana. Povlačenjem rimskih legija 257.godine, protjerani su iznad Dunava u sjeverni dio Dakije (Vlaška), između Dunava i Karpata. Slovenizovani Dakoromani, po Andriji Jovićeviću ''stari Zećani'' su se u Crnoj Gori i Hercegovini, gdje su se naselili, bavili biregionalnim stočarstvom. Ostavili su pisane tragove u kotorskim arhivima, prepoznatljivi po imenima (na primer Jon, sin Deminov). O doseljavanju Vlaha iz Panonije na naše prostore skoro i nema nikakvih domaćih naučnih radova. Zna se jedino za Sremljane i Ugarke, čije porijeklo se, zbog jasne odrednice u imenu, i da se hoće, ne može zanemariti.
Po očuvanim slovenskim toponimima se zna za naseljavanje na teritoriju današnje Albanije ali ne i kada. Bio je to prostor gdje su se iskazivale pretenzije mlade bugarske države, zaštita ranijih interesa Vizantije, kao i kasnijih širenja dukljanske i srpske države. Dolaskom se Sloveni nijesu mirili sa postavljenim normama državnog disciplinovanja i tražili prolaz prema plodnim i nenastanjenim oblastima iza periferije Carstva. Okolina Skadarskog jezera je, vjerovatno, bila idealan mamac za naseljavanje. Sama činjenica da se i do prije dva vijeka u oka jezera (podvodni izvori gdje je bilo najviše ribe) mogao pobosti štap između riba govori tome u prilog. Okolna plodna ravnica i tadašnje šumovite planine sa pašnjacima i izvorima vode bila su idealna mjesta za zemljoradnju i stočarstvo a teritorija Crmnice i Grblja sa blagom mediteranskom klimom, izuzetno pogodni za vinogradarstvo, zemljoradnju i stočarstvo.
Zbog prihvatanja teze o naseljavanju sa sjevera, nema ni analize suživota Slovena i domorodaca na teritoriji između Makedonije i Drača, makar u pogledu prožimanja jezika i običaja. Samo Sloveni i Sermezijani su mogli prije Protoalbanaca primati i prenositi jezik i običaje starosjedjelaca prema Duklji i Raškoj. Samo su oni mogli biti most između Ilira i Protoalbanaca. Međutim, zbog nepoznavanja jezika starosjedjelaca, sve što se ne uklapa u staroslovenske rječnike, pa bilo da se radi i o toponimima i vlastitim imenima, sa prostora na kojima su živjeli Sermezijani i Sloveni je objavljeno kao arbanaško. Radi se o vijekovima koji su prethodili pojavom Protoalbanaca. Zbog svega toga, neophodno je redefinisati pojmove i jasno odrediti šta se to od njih odnosi na stari geografski pojam Albanije (nastao prije pojave naroda koji se danas zovu Albancima), šta na Protoalbance i Albance kao narod. Ne može se, samo na osnovu toga što se neko u Kotoru upisao kao, naprimjer Đon ili Lješ, apriori tvrditi da je Arbanas. Jesu li ta imena, u slovenskoj sredini, primljena prije pojave Protoarbanasa ili su ih oni donijeli ?
Naseljavanje teritorije današnje Albanije Sermezijanima je moralo biti planski sprovedeno od strane vizantijskih vlasti, u cilju odbrane Carstva, razmještanjem pouzdanih stratiota po liniji utvrđenja i prije stvaranja teme Drač. Uz ove vojnike-zemljoposjednike su morali ići i prateći djelatnici poput prerađivača ruda, izrađivača oruđa za obradu zemlje, oružja, i drugih djelatnosti, kao i promoteri hrišćanske vjere. Zajedno sa vojnim disciplinovanjem, to je bila najefikasnija taktika za uvlačenje Slovena u vizantijsku državnu zajednicu. Osim toga, za Carstvo je od izuzetnog značaja bio i siguran i nesmetan saobraćaj na putu Drač-Carigrad (Via Egnatia), gdje su mogli biti korišteni ovi potomci Vizantijaca. To se i dokazuje, ne samo po nađenim ostavama, nego i do sada otkrivenim nalazištima Komani kulture.
Slovenizovanje Sermezijana je počelo na Keramezijskom polju (mada se ne isključuju kontakti i u Panoniji), nastavilo se prelaskom u većinsku slovensku Albaniju, u vrijeme kada nema ni traga od Protoalbanaca. U nedostatku pisanih izvora, toponomastika jasno ocrtava njihova staništa. Trag Sermezijana, počevši od Pelagonije do jadranske obale i Bosne se može pratiti po nazivima sela čija se imena ponavljaju, po Komanskoj kulturi koji su nosili i po kultu Svetog Srđa i Vagha koga su širili. Sve tri vrste tragova: toponimi sela Godivje, zapadno od Prilepa i zatim sledećeg sjeverozapadno od Debra, nalazište Komani kulture u okolini Prilepa i Ohrida, crkve posvijećene Sv.Srđu i Vakhu u blizini Skoplja, početni su markeri obilježavanja kretanja Sermezijanaca prema zapadu. Zbog predanja nekih nosilaca haplo grupe J2bM205 o porijeklu iz crmničkog Godinja, i uz to, da se za sada jedino nalazište Komani kulture na teritoriji Crne Gore nalazi pored ovog sela, autor je sve pripadnike ove haplo grupe nazvao Godinjanima.
Potvrda da je među Sermezijanima bilo Anta-Slovena su nalazišta antskih fibula u mjestima i oko nalazišta Komani kulture. Moguće prisustvo slovenskog plemena Severjana među njima su toponimi koji su prenešeni iz postojbine ovog plemena oko rijeke Desne, pritoke Dnjepra. Severjane su Protobugari protjerali sa delte Dunava a jedan njihov dio je stigao do Epira.
Naziv sela Komani je potisnuo njegov nepoznati, raniji naziv. Sadašnje ime potiče od imena srednjovjekovnog naroda Kumana, najamnih ratnika koje su Nemanjići i drugi vladari angažovali za različite potrebe. Ostavili su toponime, ne samo u Nemanjićkoj državi, već i po cijelom Balkanu i današnjoj Mađarskoj. Pored kampova gdje su boravili, postojale su kovačnice, što se da zaključiti naročito na primjeru sela Komana u današnjoj Crnoj Gori, po toponimima oko ovog sela po imenu Štitari i Kovači. I u Crmnici takođe postoji toponim - uvala Štitar, selo Demirovići (Kovači - vjerovatno preimenovano u tursko vrijeme), rijeka Željeznica koja se sada u gradu Baru uliva u more. Nekada se duž njenog toka vjerovatno ispirala željezna ruda. Njeno ime je prenešeno na dvije rijeke u Bosni.
Kada i kako je većina Sermezijana napustila zaleđe Drača i Pilot i počela se naseljavati na teritoriju današnje Crne Gore, može se hipotetički odrediti na osnovu događaja na toj i okolnim teritorijama. Po svemu, to se desilo u vrijeme jačanja Dračke teme i sužavanja teritorije Duklje a kasnije i sužavanjem Dračke teme pod naletima Bugara. Kao što je pomenuto, trag Godinjana u Duklji/Zeti je selo Godinje u Crmnici, u čijoj je neposrednoj blizini nalazište Komanske kulture – Mijela. Radi se o velikoj nekropoli koja je otkrivena prokopavanjem kolskog puta 1928.godine kada je većina nalaza pokradena, da bi se 1966.poslije još jedne krađe prilikom pošumljavanja, konačno nešto od tih jedinstvenih rariteta ipak sačuvalo za naučna ispitivanja. Mijela je prevoj između sela Godinja i Virpazara. Pretpostavlja se da je tu negdje postojalo vizantijsko utvrđenje, slično onom iznad nalazišta Komani kulture, kod sela Komani u Albaniji.
Po turskom popisu iz 1521/23.godine u Crmnici je bilo znatan broj Medojevića. U selu Godinju je bilo Ostojića, srodnika Medojevića jer se zajedno pominju u mnogim starocrnogorskim selima po navedenim popisima. Sačuvana porodična tradicija koju je zapisao Luburić između dva rata kaže da je postojbina Pejanovića iz sela Godijelji u Drobnjaku, selo Godinje u Crmnici. Pejanovići i Mijovići iz Godijelja pripadaju haplo grupi J2bM205.
Dokaz naseljavanja Medojevića, time i Godinjana po teritoriji današnjeg crnogorskog primorja su kotorski, mletački i pomenuti turski defteri. Na osnovu ovih zadnjih saznajemo da se dio sela Maine iznad Budve zove Medojevići. Na osnovu naziva dijelova tadašnjih Maina, saznajemo da je ovo selo bilo polazište za naseljavanja po Zeti, njenom primorju, Dubrovniku, Travuniji, Humu, Bosni. Mainjane kasnije nalazimo i u Starom Vlahu, sada preobraćene u prave stočare. Sam naziv ovog sela ukazuje na njegovo naseljavanje stanovnicima sa poluostrva Maine na Peloponezu. Pitanje je samo kada se to desilo i da li je povezano sa Slovenima koji su živjeli na Peloponezu, zajedno sa stanovništvom za koje car-pisac Porfirogenit kaže da su i u njegovo vrijeme, iako Vizantijci, živjeli kao pagani, slično Neretljanima.
Budva je, po Ljetopisu, bila centar župe Kučeva i sasvim je logična pretpostavka da se predio gdje se ljeti odvodila stoka na ispašu iz ove župe zvao Čevo ako ne isto kao i ime župe. Autor knjige smatra da je to vrijeme i pojam Čeva ostalo u sjećanju Medojevića, jer su sva kasnija naseljavanja iziskivala borbe oko svakog pasišta, osim u slučajevima da se radilo o manastirskim posjedima.
Pominjanje Košljuna u defterima, takođe jednog dijela sela Maine, upućuje na podatak da je tu nekada bilo utvrđenje, po fortifikacijskom položaju izgrađeno sa namjerom sprečavanja pristupa varvara Budvi kopnenim putem sa jugoistočne strane. Tragova tog utvrđenja nema ni kod brižljivo evidentiranih crnogorskih utvrđenja koje su radili Mijović i Kovačević. Činjenica da je postojalo utvrđenje može samo asocirati na pretpostavku da su Godinjani i drugi iz grupe Sermezijanaca tu naseljeni po vizantijskom stratiotskom običaju. Samo ime ''košljun'', njegovo nastajanje, po svoj prilici je interesovalo jedino Petra Skoka koji u mnogobrojnim ''košljunima'' na jadranskim ostrvima sve do Krka, vidi pohrvaćenu izvedenicu romanskog deminutiva castellione, ni ne sumnjajući da se, možda, radi o staroslovenskom izrazu za utvrđenja. Veliko je znak pitanja da li je u posadama ''košljuna'' po Jadranu bilo slovenskih plaćenika koji caru Konstantinu daju podatke o ostrvima a istoričari isključivo na osnovu tako zapisanih slovenskih naziva za Vis i Lastovo zaključuju da su ta ostrva sigurno sredinom X stoljeća bila hrvatska. Istorijska je činjenica da je u dračkoj luci bilo i slovenskih brodova koji su krstarili Jadranskim morem, plaćeni od strane vizantijskih vlasti.
Osim Košljuna, za dalja ispitivanja je važno istaći i da je postojao dio sela Maina pod imenom Disne, takođe zabilježenom u turskim defterima. Desne danas postoje kao selo kod Metkovića, kraju takođe interesantnom za Godinjane, opisanom u predhodnoj knjizi o Medojevićima. Desnik je takođe ime nikada ne pronađenog grada iz opisa Srbije cara Konstantina Porfirogenita. Desna je, kao što je pomenuto, i ime pritoke Dnjepra, postojbine slovenskog plemena Severjana.
Davno uvriježeno vjerovanje da su prvi naseljenici Dolca (Cetinjskog polja) bili Starovlasi sredinom XV vijeka pada u vodu saznanjem da se tu odvijala rudarska i prerađivačka djelatnost ranije. Na to upućuju, do danas sačuvani toponimi: Vignjište, Dvorište, Ćipur, Medojevina. U vrijeme dok je ovim poljem tekla rijeka, tu se pekla gvozdena ruda vađena iz rijeke i prepirana u drvenim koritima a oni koji su to radili i ostali tu do sredine XVIII vijeka, bili su Medojevići. Grčko ime lijepog vrta ili bašte – kiper, donijeto sa istoka, pretvorilo se u današnji toponim Ćipur. Utisak koji se stiče čitanjem i praćenjem diskusija, po sada modernim sajtovima, je da sva istorija Crne Gore počinje stvaranjem plemena, jednom od posledica naglog naseljavanja stočara iz svih krajeva. Vrijeme o kojem se piše u ovoj knjizi je vrijeme daleko prije toga, ono kada je današnja Crna Gora bila šumovita, sa rijekama i jezerima, kakvo je bilo i ono u Ćeklićima, od koga je ostao samo toponim.
Ni u pogledu slovenskog naseljavanja jadranske obale i ostrva, nema pretpostavki da se to moglo desiti sa jugoistočne strane, od strane onih Slovena koji su bili vrsni moreplovci. Takvi su učestvovali u opsadi Carigrada, zajedno sa Avarima i Arabljanima. Naseljavanje se moglo desiti i planski od strane vizantijskih vlasti. Mnoštvo istih toponima na jadranskim ostrvima, istovjetnih sa onim koji se pojavljuju samo na crnogorskom primorju ili u Makedoniji, govori samo za sebe.
Niz crkvi posvećenih sirijskim mučenicima Srđu i Vakhu se od Makedonije nastavlja na Skadar, gdje se pretpostavlja da je bila crkva posvijećena ovim mučenicima, prije benediktinskog manastira u Srđu na Bojani. Samo drugo ime Skadra – Rosaf (mjesto stradanja Sv.Srđa i Vakha u Siriji) na to ukazuje. Crkve se dalje nižu: selo Dabeziće, jugoistočno od Bara, grad Bar, Grbalj, Miholjska Prevlaka u Boki Kotorskoj, Đurđevo brdo iznad Tivta, Kotor, Dobrota, Podi kod Herceg Novog, Pridvorje u Konavlima, Dubrovnik, brdo iznad Dubrovnika, ostrvo Koločep, Ston na Pelješcu, Korčula, Brusići na ostrvu Krku. Od svih navedenih mjesta, Bar, Grbalj, Kotor, Podi, Konavli, Dubrovnik i Ston su ona u kojima imamo pisane tragove postojanja Medojevića, odnosno Godinjana.
Zahvaljujući stočarenju, danas imamo najveći broj Godinjana u Bosanskoj Krajini i prostorima sjeverno, zapadno i jugozapadno od tog geografskog pojma. To kažu do sada izvršena genetska istraživanja. Naseljavanje ovih prostora se desilo po dolasku Osmanlija. Međutim, rano naseljavanje Bosne, kao i usputno naseljavanje Dubrovačke Republike i Hercegovine iz Zete, najvjerovatnije se odigralo u vrijeme prevlasti Vojislavovića nad tim teritorijama.
Podrobnijim proučavanjem Kraljeve i Pavlovića zemlje u srednjovjekovnoj Bosni, mimo do sada objavljenih podataka u prvoj knjizi, došlo se do novih saznanja. Pored toponima koji podsjećaju na Medojeviće, kod Visokog i Kiseljaka, u blizini, takođe u Kraljevoj zemlji postoji selo Dusine, nekada rudnik srebra, blizu izvora rijeke Željeznice na čijem je ušću postojao rudnik gvožđa. U blizini je i planina Lopate, toponim koji podsjeća na nekadašnje selo istog imena pored Maina. Dusine asociraju na Disne a Željeznica na crmničku rijeku istog imena.
Broj toponima u Pavlovića zemlji, vezan za Godinjane je veći i raznovrsniji. I danas postoje dva sela po imenu Medojevići, jedno u Republici Srpskoj u opštini Sokolac, drugo u Federaciji BiH, u opštini Ilijaš. Udaljena su oko desetak kilometara vazdušne linije. U blizini ovog drugog su sela Lopate i Milatovići, ''pratioci'' Medojevića od Maina. Po ispitivanjima Cvijićevih učenika od prije stotinjak godina, u Sarajevskom polju je postojalo selo Medovići. Po opisu, danas je ta lokacija sastavni dio grada Sarajeva, dijela pod imenom Novi Grad.
Na obližnjoj planini Treskavici postoji nekoliko sačuvanih toponima koji se mogu vezati i za današnje Godinjane. Na Treskavici je rijeka Željeznica, koju čine Hrasnički i Godinjski potok. Rijeka je istog naziva kao i ona u Kraljevoj zemlji i Crmnici. Godinjski potok je vjerovatno nazvan po nekadašnjem imenu sela. Željeznica se spušta niz Sarajevsko polje a njenom dolinom su u davna vremena prolazila stada, vezujući ravničarske i planinske ispaše. Do sada nijesu otkrivena mjesta ispiranja rude gvožđa koja bi se vezivala za dobijanje imena ove rijeke. U dolini rijeke je selo Bogatić, danas hidrocentrala. Istog naziva je Bogatić u Mačvi pored kojeg je selo Klenje u kojem žive Stankovići – Godinjani. Selo Bogatić je i pored manastira Krka gdje su i Varivode u kojima žive Jelače, takođe Godinjani. To je i selo u Pješivcima (nešto drugačijeg naziva: Bogetić) u kojem žive starosjedioci Milatovići, mnogo puta pomenuti još od Maina. Tu, na sjevernim padinama planine je i selo Ostojići, takođe često puta pominjano uz Medojeviće u Staroj Crnoj Gori.
Posebno je interesantno selo Tošići na ovoj planini. To je i ime nekadašnjeg velikog sela ili kraja iz turskih popisa koje se nalazilo kod Knežine, u današnjoj opštini Sokolac. Od njega je danas ostalo pomenuto selo Medojevići, kao i brdo Labun, takođe nekada selo. Selo sa nazivom Labuništa i danas postoji kod Struge u Makedoniji. Naziv sela Dolac se nije sačuvao. Poznato je da se je to bilo nekadašnje ime Cetinjskog polja. O prenošenju toponima iz Makedonije govori i ime sela Solun u blizini pomenutih toponima. Takođe je zapisano u ranim turskim popisima a njegova glasovna i akcentska podudarnost sa slovenskim oblikom imena Tesalonike takođe govori samo za sebe.
Svi ovi toponimi koji se pominju, nalaze se i u današnjoj Makedoniji. Ovdje ću pomenuti samo toponim Lopate, naselje kod Kumanova, na padinama skopske Crne Gore. Tu su otkriveni ostaci vile rustike, objekat impozantnih dimenzija sa svim sadržajima, u kojem je i voda dovedena sa obližnjih brda. Tu je bio centar sa livačko-kovačkim radionicama. Pronađeni su razni alati, kao i olovni slivci za livenje.
U prošloj knjizi se više pisalo o naseljavanju Hercegovine, donje Neretve, Pelješca. Toponimi u Hercegovini, vezani za Medojeviće su Bilećke Rudine, blizu planine Viduše čije ime se pominje u Bugarskoj i Albaniji, Ljubomir, Vrm (asocira na selo i dolinu Vrmošu u nekadašnjoj Plavskoj oblasti). Prezime Vidoš se pojavljuje zajedno sa Medovićima na Pelješcu i okolini Livna, zajedno sa prezimenom Medo. O vezi donje Neretve sa Godinjanima kazuje dio grada Metkovića po imenu Krvavac (po predanju, bratstvo nastalo od Medojevića), pominjanje trgovaca Medojevića u luci i carinarnici Drijevi, nepoznati zaselak Medovići u mostarskom kotaru iz 1896.godine. Pomenuto selo Desne je u donjem toku Neretve. Selo Metković se, zajedno sa pomenutim selom Klenje nalazi u opštini Bogatić, u Mačvi, jednom od pravaca doseljavanja Godinjana. U listini despota Đurđa Brankovića iz 1428/29.godine u Mačvi je pomenuto selo Medojeva Reka. Na Pelješcu, značajnom za istoriju Vojislavovića i Nemanjića, početkom prošlog vijeka je zapisno 9 kuća Medovića (selo Kuna, istovjetan naziv sa selom u Konavlima), 4 kuće Meda u Stonu.
Kako su od prvobitnih zanimanja vezanih za rudarstvo, zanate, trgovinu i sveštenstvo, Godinjani došli do većinskog zanimanja stočara je istorijski lako dokazivo. Propadanjem, usitnjavanjem balkanskih država, njihovom međusobnom borbom oko teritorija, smanjilo se interesovanje za ovim zanimanjima a zbog sigurnijeg opstanka, povećalo zanimanje za stočare, koje je uključivalo i vojnu komponentu. Omogućena je pozicija biranja gospodara, preseljavanja u oblasti gdje se plaćao manji porez, izbjegavanje napada osvajača. Prodorom Osmanlija ova samostalna kretanja su se zaustavila, osvajač je po svojoj volji preseljavao stočare na prostore koji su mu obezbjeđivali ''živi štit'' prema planiranim, novim teritorijama. Kod novih gospodara je dosta stočarskih zajednica dobrovoljno pristajalo na martološku službu, obezbjeđivanje saobraćajnica, bavljenje u pomoćnim turskim odredima. Po defteru iz 1477.godine, u Hercegovačkom sandžaku je bilo 207 ''vlaških'' katuna, od toga u Istočnoj Hercegovini 107.
Naseljavanje Godinjana po Starom Vlahu, Matarugama i Kričcima, najvjerovatnije se desilo iz Bosne, mada djelimično nije isključena ni Hercegovina. Na toj teritoriji su prenijeti toponimi – imena sela istog naziva kao i dijelovi Maina: Vukšići, Mažići, Medovići, Medovine, Medojevac, Milatovići. Tanasije Pejatović je zapisao prezimena: Ćelo, Krvavac (i selo), Ostojići, o čemu je bilo riječi u prethodnoj knjizi. Naseljavanje Medojevića u dolinu Tare, prostor na kojem su do tada bili dominantni Tarski Nikšići, desio se krajem XVII ili početkom XVIII vijeka, u vrijeme velikih pomjeranja stanovništva, povratkom iz Bosne preko Hercegovine. Vrijeme dolaska je potvrđeno bratstveničkim rodoslovom.
Sa kojim Vlasima, vlasima ili ''vlasima'' (klasifikacija B.Đurđeva) su se miješali Godinjani da bi se učvrstili na poziciji stočarskog zanimanja, autor je opisivao u prethodnoj knjizi. Radi se o Plješčićima, Vragovićima, Mirilovićima i Riđanima. Za sve je zajedničko da su prešli put od Bugarske ili Makedonije, preko Albanije ili KiM do Hercegovine. U grupu onih koji su došli sa istočne strane Balkanskog poluostrva su i Banjani, po većini istoričara sa podnožja skopske Crne Gore, mada je autor knjige mišljenja da i oni pripadaju korpusu stočara čija je polazna tačka kretanja prema Hercegovini bila teritorija današnje zapadne Bugarske. U grupu ''istočnjaka'' pripadaju i Mataruge, Drobnjaci i Kriči, prva dva sa područja današnje Albanije, treći vjerovatno istočnije. Toponimi, naročito Mataruga i Kriča su prisutni svuda duž Dinarida. Oni iz vremena turske vladavine ne bi trebali ući u proučavanje porijekla kada se radi o nastanku prezimena od njih a najčešće je riječ o prezimenima izvedenim od imena sela čiji su osnivači ove vlaške skupine. Ni jedan naziv vlaških družina nije stariji od Sermezijana. To ne isključuje mogućnost da su neki dijelovi Sermezijana srodili sa starosjediocima i u ranoj fazi počeli da se bave stočarstvom, da se kasnije od njih formirala prepoznatljiva stočarska družina, kao što je to, po mišljenju autora, slučaj sa Klimentima. Na ovo upućuje autorov raniji, na portalu Porekla, tekst o Dedejićima, ukoliko se potvrdi njihova pripadnost haplo grupi J2bM205.
Što se tiče Medojevića i Dedejića i nadgornjavanja ko je ''otac'' ovom drugom, još uvijek nije utvrđeno. Zna se da je Luburić prihvatio jednu od dvije skoro potpuno iste verzije doseljavanja u dolinu Tare, onu Dedejićku, jer druga strana nije željela razgovor sa njim. Tako je, čak i po raznim forumima, ostao kao vjerodostojan taj Luburićev zapis. Potomci jednih ili drugih, po predanju su: Blagojevići, Veljovići, Vidojevići, Vujičići, Vukadinovići, Vukovići, Grebovići, Dedejići, Đogovići, Zejaci, Jelići, Kalpačine, Krvavci, Krgušići, Krejovići, Medojevići, Mikići, Pejovići, Raonići, Raosavljevići, Ratkovići, Ristanovići, Smolovići, Topovići, Ćorići, Filipovići i Španjevići. Jedino Zejaci, po predanju Medojevića, nemaju krvno srodstvo sa ostalim bratstvima, vode porijeklo od siročeta kojeg su oni od malena prihvatili i odgojili. Raznorodnost se i dokazala testiranjem. Od ostalih su testirani Vukovići (potvrđena istorodnost), Smolovići i Španjevići (nije potvrđena istorodnost). Topovići su sigurno od Medojevića, odvojili su se prije stotinjak godina. Po mišljenju autora knjige, Španjevići su oni Španji koji su ostavili tragove na sjeveru današnje Albanije, čak se i jedan predio po njima zvao. Pretpostavka je da su pripadali Sermezijanima, otkuda i bliska povezanost sa Medojevićima i Dedejićima.
Praćenjem foruma koji se bave genetičkom genealogijom, svi oni koji iole poznaju istoriju nastanka crnogorskih, brdskih i hercegovačkih plemena, mogu se samo gorko razočarati u nepoznavanje te problematike. Još uvijek postoje oni koji se povode za učenjem romantičarskih etnologa i smatraju da se nije ni prekidala plemenska organizacija Slovena, od njihovog dolaska na Balkansko poluostrvo. Davno dokazana Jirečekova teza, razrađena radovima Branislava Đurđeva o nastanku naših plemena iz katunske organizacije se zanemaruje, prednost se daje legendama i onoj narodnoj tradiciji, koja, u većini slučajeva, nije prošla probu genetičke genealogije. Vlaški katun, kao suprotnost zemljoradničkoj organizaciji iz župnih predjela se pojavio u IX i X vijeku i on se ne može zanemariti kako se to htjelo uraditi navodnom marksističkom teorijom srednjeg vijeka koja je isključivo favorizovala seljake-ratare. Preslojavanje župnih sela katunima, miješanje slovenskog i vlaškog stanovništva koje je trajalo vijekovima, našlo je potvrdu u dobijenim rezultatima testiranja stanovništva ali se, zbog kompleksa ''čiste krvi'' i ti rezultati, brisanjem postojanja Vlaha žele tumačiti jednostrano, bez naučne potvrde.
The post Naseljavanje Duklje (Zete) i Bosne iz Makedonije (fragmenti iz materijala za novu knjigu) appeared first on Poreklo.
Predstavljanje knjige “Letopis velikih župana – Istorijska hronika Srbije u veku Stefana Nemanje”, autora dr Duška Lopandića, člana Društva srpskih rodoslovaca "Poreklo", biće održano u sredu, 29. decembra 2017. s početkom u 19 časova u Biblioteci grada Beograda, Knez Mihailova 56.