BEOGRADSKO PODUNAVLJE (DEO DRUGI)
O nekoliko iščezlih sela sa ovog dela beogradske okoline:
Ošljan (ili Ošljane) je nekada bilo selo negde između Velikog Sela i Vinče. 1528. godine navodi se kao selište (mezra), a u defterima iz 1530, 1536. i 1560. kao naseljeno mesto (u poslednja dva deftera, kao - Oršljan). Što, slično kao u slučaju Slanaca, ukazuje da je staro stanovništvo napustilo svoja ognjišta u vreme turske najezde na Beograd, a da su oko 1530. godine Turci tu naselili neko drugo stanovništvo.
Ošljan se nalazio blizu Dunava, što danas na mapi možda ne izgleda tako, ali u 16. veku tok Dunava je bio nešto drugačiji. Novaković[1], osim toga, navodi i da je „prostor između Velikog Sela i Vinče bio podložan plavljenju, ponegde y širinu i nekoliko stotina metara. Taj prostor je i y naše vreme nenaseljen i podvodan... I danas ce jedan deo na sredini te naplavine naziva Ostrovo, što će reći da je taj deo, zavisno od nivoa vode, bivao nekad pretvaran y jezero, a nekad y ostrvo“. Ošljan se pominje poslednji put u prvoj polovini 18. veka, u našim crkvenim spisima (kao Ošlani, 1734), i austrijskim dokumentima (Oslani, 1739).
Danas postoje dva lokaliteta pod ovim nazivom. Jedan je na severoistok od Malog Mokrog luga, a drugi bliže Velikom selu. Postojanje dva Ošljana je možda u saglasnosti sa podatkom iz 1560. godine, po kojem je selo O(r)šljan bilo podeljeno na dva džemata - hrišćanski i muslimanski.
Ranije su na ovom potesu pronađeni arheološki ostaci koji se mogu datirati na period rimske vladavine. Na žalost, veći deo ovog područja je pretvoren u beogradsku deponiju smeća.
Toponim Ošljane postoji i u drugim našim krajevima. Tako postoji selo sa tim nazivom kod Knjaževca (popisano kao Oslan u defteru za Vidinski sandžak, 1466. godine) i Ošljanska reka koja tuda teče. Zatim i na severu Kosova, kod Vučitrna (popisano 1455. godine u oblasti Vuka Brankovića).
Milica Grković[2] toponim Ošljane izvodi od staroslovenske reči za magarca - osьl. U Karadžićevom Rječniku za Ošlji, -lja, -lje, stoji da upućuje na značenje magareći i tovarani. S obzirom da se kao preturski stanovnici Ošljana pominju Madžari, postoji mogućnost da bi toponim Ošljan mogao biti mađarska verzija toponima Slanci - Oslan.
Kroz ovo područje teče Ošljanski potok, koji se uliva u Dunav.
Čagljan se nalazio na prostoru između Velikog sela i Višnjice, bliže Dunavu. U defterima iz 16. veka upisivan je kao Čagljan ili Čagljen, a navodi se još i kao Čaglan. I danas u ataru Velikog Sela postoje lokaliteti Čagljani i Čakljane, za koji meštani govore da je nekad bilo zasebno selo. Po selu je dobila naziv i ada Čakljanac (ili Čagljanska ada) preko rukavca Dunava, koja je verovatno bila u posedu meštana Čagljana. U austrijskim mapama i dokumentima iz 18. veka, nalazimo razne oblike ovog toponima: Sasla, Saslau, Taglen, Toglen, Tagleno, Chaglan, Schaklan, Schacklan, Chalan. Čagljan je zapusteo tokom austro-turskog rata 1735-39, i nikada više nije ponovo naseljen.
Pretpostavljam da je toponim izveden od reči čagalj - šakal. Novaković[3] ne daje objašnjenje naziva: „Da li bi ce ime sela moglo vezati za boravak Mađara na ovom području, o čemu, možda, svedoči lokalitet „Mađarsko groblje“ iznad Višnjice ili su y pitanju neki drugi prvobitni stanovnici...“
Rista Nikolić[4] beleži: „Na mestu Čagljanima, u ravnici pored Dunava, priča se, da je bilo madžarsko selo Čagljane, po pričanju nekih onda je Višnjica bila grad – kada Beograd nije postojao. Priča se i o madžarskom groblju, koje je bilo na Čagljanima, a i kod današnjih seoskih kuća iskopavani su ljudski kosturi i vadili kamenje, te vele, da je i tu bilo madžarsko groblje. Postoji i predanje, kako su onda živeli stanovnici druge vere – Jermeni. Današnje selo je najpre bilo u Čagljanima i zvalo se Čagljanica. Neki to mesto nazivaju Selište, ali ređe, obično se čuje naziv Čagljani, te neki i ne znaju za Selište u ataru ovog sela“.
Postoje neka predanja[5] da toponim Čagljan (ili Čakljan) dolazi od mađarske reči čaklja (csáklya), što je naročita kuka koju koriste brodari, a koji su navodno koristili dunavski gusari robeći turske lađe, o čemu je bilo reči. Jedino što se ovde ne uklapa je postojanje sela pod nazivom Čagljan u prvim turskim defterima iz prve polovine 16. veka kada ovakve rečne piraterije još nije bilo, a i toponim Čagljan je, po svoj prilici, postojao i pre uspostavljanja turske vlasti u ovim krajevima.
Na austrijskim mapama iz 18. veka, na prostoru između Višnjice i Čagljana, na samom Dunavu naspram ulaza u rukavac koji odvaja adu Čakljanac od kopna može se naći selo Šeranka, što je doslovno čitanje nemačkog ispisa Scheranka. O ovom selu nema drugih podataka, osim sa tih mapa. Dakle, nešto je zaista postojalo, ali verovatno samo tokom austrijske vlasti. Sasvim je moguće da se radilo o austrijskoj ili nemačkoj koloniji koja je potrajala koliko i austrijska vlast u Srbiji u 18. veku. Prema Novakovićevom mišljenju[6], ovo je moglo biti spontano zasnovano naselje uz vojničku kasaranu koja je štitila ovu stranu pontonskog mosta koji je upravo na ovom prostoru spajao beogradsku okolinu sa Banatom. Sam naziv Šeranka je nejasnog porekla. Kod Slovaka postoji prezime Šeranka, pa bi možda trag mogao voditi na tu stranu.
Šeranka i Čagljan na mapi iz 1745.
Jedno vreme, u 18. veku, u ovom podunavskom delu Beograda postojalo je selo Klimenta. Novaković[7] o tome piše: „Po svemu sudeći naziv ovog sela treba dovesti y vezu sa Hadži Mehmedom Klimentom, poznatim još i kao Adži Mehmed Klimentić. Polovinom XVIII veka on je bio uticajna ličnost y Beogradu. Uspeo je čak da pomoću svojih pristalica, osobito pomoću neobuzdanih Arnauta, postane glavni beogradski aga. Za Klimentino ime vezani su mnogi zulumi y Beogradu i okolini. On je otimao državne prihode, pljačkao tuđa imanja i vršio razna druga nasilja. Klimenta ce usprotivio čak i fermanima 1776. i 1777. godine po kojima je odlučeno da y okovima bude sproveden y Carigrad. Pobegavši iz Beograda, Klimenta je i dalje vršio nasilja y njegovoj okolini. I kad je najzad bio uhvaćen i sproveden y Carigrad, Klimenta nije mirovao. Uspeo je ne samo da izbegne smrtnu kaznu, već je posle pomilovanja, pomoću svojih pristalica jer sam nije smeo da napusti Carigrad, pokušao da povrati svoja imanja y Beogradu. Ipak, y vreme dok su y Beogradu neprekidno trajale razmirice među pojedinim turskim velikašima, y Carigradu je 1782. godine Hadži Mehmed Klimenta bio udavljen...“
Tokom svog gospodarenja u Beogradu, Klimenta je od Mokrog luga, Mirijeva, Kaluđerice i Kumodraža oteo neke posede i proglasio ih za svoje. Tu je naselio neko stanovništvo da radi zemlju za njega. Selo je prozvano Klimen ćoj (Klimentino selo), a kasnije - Klimenta. I posle njegovog pogubljenja, selo je jedno vreme nosilo naziv po nekadašnjem gospodaru, a oko 1818. godine, narod okolnih sela počinje da ga zove prosto - Mahala (preciznije - Mahala iza Mokrog luga, kasnije Mahala Mokri lug), kao i Novo selo. Ovo selo će se kasnije utopiti u atare Mokrog luga i Kaluđerice.
Bašče su verovatno bile selo kod Mirijeva, sa druge strane Mirijevskog potoka. Pominju se u srbskom dokumentu iz 1822. godine, a u spisku sela srezova vračarskog i gročanskog M.Đ.Milićevića iz 1870. godine, selo se ne spominje, ali Milićević stavlja napomenu da je ono ranije postojalo. Ukoliko je bilo muslimansko, možemo pretpostaviti da je zamrlo tokom 1830-ih, kada se veliki broj muslimana iselio iz Srbije. Zanimljivo je da je na austrijskoj mapi iz 1717. godine sa francuskim ispisima[8], pored Mirijeva, sa druge strane Mirijevskog potoka, ucrtano selo pod nazivom Jardins, što je doslovan prevod na francuski reči - bašte, odnosno turski - bašče.
Verovatni položaj iščezlih sela na severoistoku Beograda
Kaluđerica je staro selo, sada poznato kao najveće „divlje“ (neplanski i nelegalno izgrađeno) naselje u Evropi. Stari položaj izvornog sela bio je na jugozapad od današnje Kaluđerice, između Velikog Mokrog Luga i Kumodraža, u podnožju Torlaka. Ovaj potes se danas naziva - Stražarska kosa. Negde početkom 19. veka, stanovništvo se pomerilo na istok prema Vinči i tamo zasnovalo novo selo istog imena. Ono svoje staro selište nazivali su - Stara Kaluđerica. Iz današnje perspektive, Starom Kaluđericom se smatra to drugo selo, a Kaluđericom naselje nastalo u razdoblju od 1980-ih, pa do danas. Inače, kako je rečeno, na području današnje Kaluđerice (ove „divlje“) u 19. veku nalazila se Mahala Mokri lug, ranije nazivana Novo selo i Klimenta.
Na području Kaluđerice postoji lokalitet pod nazivom - Ljubičica. Ne treba ovaj toponim tumačiti nazivom za prolećni poljski cvet, jer je on izveden od ličnog muškog imena Ljubič, poput - Ljubičevo, Ljubičeva kosa i sl.
Sela, zaselaka i lokaliteta sa nazivom Kaluđerica ima na više mesta po našem prostoru - kod Stragara u Šumadiji, u Jasenici, kod Lebana, Pirota, Prištine, kod Berana, u Pivi, u Popovom Polju u Hercegovini, zatim rečica u Sirinićkoj župi, itd.
Nepoznato je zbog čega je ovo selo kod Beograda prozvano Kaluđerica. Moguće je da su doseljenici koji su zasnovali selo negde u 18. veku doneli taj toponim iz svog zavičaja (Levač), a moguće je da se na mestu gde su se doselili nekada nalazio neki ženski manastir koji je zapusteo, pa po kaluđericama i naziv selu. Za mnoge od drugih toponima sa ovim nazivom, objašnjenje porekla naziva je upravo takvo.
Bubanj potok je kraj između atara Kaluđerice i Belog potoka. Ovuda protiče reka Bolečica u koju se ulivaju manje rečice i potoci, od kojih se jedan zove - Bubanj potok. Tu su još i Zavojnička reka, potok Vranovac, itd.
U srednjem veku Župa Bolečica je obuhvatala područje u slivu reke Bolečice, u kojem se nalaze sela: Vrčin, Zuce, Beli Potok, Leštane, Zaklopača, Boleč, Kaluđerica, Ritopek, Slanci i Vinča[9]. Neka od ovih sela su već obrađena u ovom članku, a neka će tek biti.
Mogući položaj župe Bolečice
Grocka je varošica na Dunavu koja je u ranija vremena bila značajno upravno sedište, kako u vreme osmanske vlasti, tako i u Srbiji 19. veka.
Prvi zapis vezan za Grocku je iz 878. godine, kada se prvi put pominje i Beograd, gde je Grocka upisana kao jedna od parohija bugarske episkopije (sa sedištem u Belogradu), i to kao - Gradec. Ovo nam potvrđuje postojanje utvrđenja („grada“) na ovom mestu još krajem 9. veka, a sigurno je bilo i znatno ranije.
Sledeći zapis Grocke je iz turskog deftera za Smederevski sandžak iz 1476. godine. Grocka je imala status varoši, što se odnosilo na naselje u podgrađu. Samu tvrđavu su Turci zapisali kao Hisarlik. Grocka je bila na samoj granici turske teritorije prema ugarskom Beogradu i pripadala je oblasti Kučevo u Smederevskom sandžaku[10].
Da je preturski naziv Grocke bio Gradac, verovatno potvrđuje i turski prevod Hisarlik što bi značilo Gradište. 1526. naziva u defteru je naziv ovog mesta Eski Hisarlik - Staro Gradište, odnosno napuštena tvrđava. Svakako da je gročanska tvrđava izgubila značaj nakon osmanskog osvojenja Beograda i prenošenja ratnih dejstava na područje južne Ugarske. U defteru iz 1528. godine upisano je samo selo Grocka („sa drugim nazivom Hisarlik“), dok se tvrđava ne spominje. Tokom 1550-ih oko nekadašnje tvrđave zasnovana je turska varoš, pa Grocka već u defteru iz 1563. godine ima status palanke[11]. Naporedo postoji i selo Grocka u kojem je živelo srbsko zemljoradničko stanovništvo. Varoš je bila odeljena od sela Gročanskom rekom, koja se nedaleko odatle uliva u Dunav.
Toponim Grocka nastao je uprošćavanjem od Gradac - Gradska, ili možda i starije staroslovenske varijante gorod - tvrđava „sa likvidnom metatezom severozapadnog tipa, odatle Grod–ska > Grocka“[12].
Brdo na kojem je zasnovana turska varoš kasnije je prozvano Cigansko brdo. Seoski deo Grocke deli se na delove Ćuluk, Bugarski kraj, Prnjavor i Banatska mala. Ćuluk je bio turski deo Grocke gde su varošani imali svoja imanja. Kasnije, po odlasku Turaka, tu su se naselili doseljenici sa raznih strana (iz Bosne, zatim „iz preka“, Makedonije itd). „Bugarsku Malu naselio je knez Mihajlo doseljenicima iz Vidina i Lom-Palanke, odkuda su bežali od Čerkeza. Pored njih u ovoj mali ima i doseljenika iz ostalih srpskih krajeva... Prnjavor, koji je do Bugarske Male, naseljen je za vreme Drugog ustanka... Banatska Mala je iznad Prnjavora, naseljena je pre 10-15 godina (krajem 19. veka, nap. NB) i to doseljenicima iz Brestovca, Omoljice i Pančeva“[13].
Na području Grocke postoje još dva brda - Agino brdo i Katansko brdo. Na mađarskom Katana znači konjanik; čuvar, stražar. Od ove reči, odnosno vojnog zvanja, nastalo je i prezime Katanić.
Grocka nekada (sa: https://www.poreklo.rs)
U mladoj Kneževini Srbiji Grocka je postala važno upravno sedište i dunavska luka sa carinarnicom. 1856. godine ustanovljen je Gročanski srez koji je obuhvatao veliko područje: Mladenovac, Lazarevac, Sopot, podkosmajska i podavalska sela, pa sve do Višnjice na sever. Najveće zasluge za ovakav uzlet Grocke imali su Milutin i Ilija Garašanin. Milutin je od kneza Miloša ovde dobio jedan veliki plac, gde je sagradio parni mlin. Kasnije je razvoju Grocke mnogo doprineo i Ilija Garašanin, koji je svoje poslednje godine živeo u Grockoj, gde je i umro.
Području današnje Opštine Grocka pripada još nekoliko okolnih sela.
Vinča je svojim atarom susedno selo Velikom Selu, Slancima, Mirijevu, Kaluđerici. Vinča je poznata kao znameniti arheološki lokalitet. Naselje ovde postoji u kontinuitetu od neolita pa do danas (svakako, uz kraće prekide uzrokovane seobama, varvarskim pustošenjima i ratnim dejstvima kroz celu istoriju).
Što se samog toponima tiče, nisam našao odgovarajuće objašnjenje u literaturi. Tražeći smisleniji odgovor na poreklo toponima Višnjica, nego što su to voćnjaci višnje, kao što je već pisano, veoma osnovano zvuči mišljenje da toponim dolazi od ranijeg Vinštica, a sve u sklopu činjenice da je desno priobalje Dunava od Višnjice pa nizvodno poznat vinogradarski kraj. Prema nekim starijim opisima, celo ovo područje, sve do Smedereva, bilo je u vinogradima.
Ako je Višnjica nastalo od Vinštica, nije li možda i toponim Vinča istog porekla i vezan za vinogradarstvo i vinarstvo? Možda od starijeg Vinska, ili Vinšta, uprošćeno od - Viništa. Onda bi možda ova dva toponima bila u svojevrsnoj vezi: južnije Vinšta (Vinča) a severnije njen mali parnjak - Vinštica (Višnjica).
Sa druge strane, imamo i rimski toponim Vinceia kod Smedereva, što bi možda moglo imati veze i sa beogradskom Vinčom.
Nikolić[14] beleži: „Priča se, da se ovo selo najpre zvalo Grbulje, pa je docnije nazvano Vinča. Misli se, da je ime Vinča postalo od vina - vinove loze, jer se priča, da je u starije vreme u ovom selu bilo mnogo vinograda... Prvi doseljenici u današnju Vinču su živeli, prema pričanju, u Guberevcu – Kosmajski srez. Otuda su mnogi zbog turskog zuluma i bega guberevačkog prebegli u Banat i Srem, gde im i danas žive potomci, a neke pri bežanju zadrži „dobri beg ošljanski“ i nastani ih u Ošljanima. Stanovnicima ošljanskim, koji su se bavili ribolovom, bilo je tamo nezgodno, jer nisu mogli paziti na svoje čamce u Dunavu prema Grbulji – poznijoj Vinči te zamole svog spahiju, da se sa njim zajedno presele u Grbulju – današnju Staru Vinču bliže Dunavu, što im on i odobri*.
Ne znam kad su mogli biti ovi događaji koje je Nikolić zabeležio o Vinči, ali se Vinča pod tim imenom pominje u svim turskim defterima 16. i 17. veka, kao i austrijskim dokumentima 18. veka, tako da tu postoji kontinuitet. Moguće je da je selo zapustelo u nekom od ratnih razdoblja 18. veka, te je došlo do smene stanovništva, što je sačuvano u predanju tih poznijih Vinčanaca.
Toponim Grbulje (ili Grbulja) nisam našao po drugim izvorima. Inače, grbulje su lokalizam za poljoprivrednu alatku grabulje, a postoji i vrsta kruške pod nazivom grbulja. Najverovatnije objašnjenje ipak je da se radi o nazivu za prostu kuću, čiji opis daje Milisav Lutovac[15]: „Najstariji i najprimitivniji tip kuće je krivača ili grbača, jedna vrsta dubiroga na sleme, čiji je skelet od prošća - cepanica, a krov od slame. Ustvari ona liči na krov kakve veće kuće, koji je postavljen na zemlju“. Drugi naziv za grbaču je upravo grbulja, a kaže se još i grbuljača. U Lutovčevoj knjizi dat je i crtež grublje:
Za Leštane Bogić i Nikolić[16] navode da selo nije starije od 18. veka. Međutim, turski defteri 16. veka, kao i defter iz 1640/41. ga pominju, u starijem obliku - Leštan.
Staro naselje je do 1813. bilo bliže Dunavu i Carigradskom drumu, ali se narod, da bi se sklonili od druma i turske vojske, preselio dublje prema podnožju Avale. Onaj kraj gde je ranije bilo selo prozvan je Selište. U leštanskom ataru je Krstovo brdo, jedino se ne zna da li naziv dolazi od krsta ili nekog čoveka imenom Krsto.
Leštane je naziv je dobilo po leskama, po kojima se jedan deo atara naziva i Leštar. Stariji oblik je LѢštan, čest toponim na južnoslovenskom području (ima ga čak i u Grčkoj, na Peloponezu, danas u izobličenoj grčkoj verziji), gde je u nekim krajevima Ѣ dalo e, a u nekim (i)je, pa tako imamo naselja sa nazivom Leštan, Leštane, Leštani, a negde sa lj, poput sela Lještansko kod Rogačice na Drini. U Gori, jugoistočno od Dragaša, na jugu KiM, postoji staro selo Leštane koje se pominje u dečanskim i poveljama i svetoarhanđeloskoj povelji iz prve polovine 14. veka.
Nedaleko od Leštana, prema Vinči i Kaluđerici, nekada se nalazio Manastir posvećen Svetom velikomučeniku Georgiju, u narodu poznat pod imenom Jeremika. Po narodnom predanju manastir je zadužbina despota Stefana Lazarevića. Manastir je razoren 1690. godine od strane gnevnih Turaka u vreme Velike seobe Srba. Tokom austrijske uprave u Srbiji u prvoj polovini 18. veka, mitropolit Mojsije Petrović je imao nameru da, između ostalih, obnovi ovaj manastir, ali njegova molba austrijskim vlastima iz 1721. godine nije uslišena. Danas se od nekadašnjeg manastira tek naziru temelji.
Ranije pomenuta reka Bolečica izvire na istočnim padinama Avale i uliva se u Dunav kod Vinče. Na njoj se nalazi selo Boleč. Pored Bolečice, kroz atar Boleča teku i Bolečki i Lozovički potok.
Narodno pamćenje kaže da je Boleč dobio naziv po reci. Najstariji naziv sela je bio isti kao i ime reke - Bolečica, a tako se zvala i cela ova župa u slivu reke. Po defteru iz 1528. godine, Bolečica je napušteno selo (mezra), kao i susedno selo Gradac (kod današnje Zaklopače). „Ova sela su, najverovatnije, zapustela 1515. godine u vrema napada Jovana Zapolje na Žrnovan. Selo je oživelo tako da je popisano kao baština Mustafe sina Skenderovog“[17]. Bolečica je javlja i u defteru iz 1536. godine, ali sada je pored nje popisano i još jedno selo pod nazivom - Boleč. „...i ovde postoje očuvana dva vrlo važna elementa za raspoznavanje nekadašnje župe: reka i istoimeno mesto koje je, po svemu, bilo župsko središte“[18].
Zanimljivo je da se Boleč ne pominje u defteru za Beogradsku oblast iz 1640/41. godine, iako su tu pomenuti i Grocka i sva okolna gročanska sela. Moguće da je selo privremeno zapustelo. S obzirom da su u ovom defteru popisani samo hrišćanska naselja, drugi mogući zaključak je da je stanovništvo Boleča prešlo u islam.
Tokom austrijske vladavine 1718–1739, Boleč je nosio nemački naziv Zweibrücken, što znači „dva mosta“. Da li su tada u Boleču bila dva mosta ili su možda naseljenici bili Nemci iz varoši Cvajbriken u Falačkoj, možemo samo nagađati. Zanimljivo da su isti naziv Austrijanci dali i jednoj svojoj naseobini kod današnjeg Obrenovca.
Slično kao i Leštane, i selo Boleč je svoju lokaciju promenilo nakon propasti ustaničke države 1813. godine. Naime, sklanjajući se od turske odmazde, Bolečani su prebegli u Banat. Kad su se kasnije vratili u svoje selo, tu su ih stalno ugrožavali turski vojnici. Zato se meštani svi (10 porodica) isele u gustu šumu u Gurbet-dolu oko 2-3 kilometra na jug, koji je, opet, naziv dobio po Ciganima „gurbetima“ (koritarima) koji su tu ranije boravili. Od ovog zbega je, krčenjem šume, nastao današnji Boleč, a na mestu gde se nekada nalazilo selo, koje narod zove Selište, početkom 20. veka bilo je seosko groblje.
O poreklu naziva Boleč postoje razne verzije. Loma je, suprotno od navedenog mišljenja da je selo ponelo naziv po reci, mišljenja da je naziv sela stariji, a da sam naziv Bolečica dolazi od Bolečska rѢka - Bolečščica - Boleščica - Bolečica[19].
Ima mišljenja da je osnov toponima Boleč neko lično ime, poput Boljko, Bolek, Boleslav. U 15. veku u Grblju nalazimo patronim Bolečinić[20], što ukazuje da se otac dokumentovanog Brajka Bolečinića zvao - Bolečina.
Konačno, navodi se i mogućnost da je osnov toponima Boleč neki stariji latinski naziv koji su preuzeli Sloveni po doseljenju i poslovenili ga. Tako se navode, nepouzdani, toponimi iz preslovenskog vremena - Bolicum i Bale(n)tium. Nepouzdani, jer nije potvrđeno da se na prostoru Boleča nalazio neki takav toponim, ali ovakvi toponimi imaju svoje paralele iz rimskog doba na prostorima Panonije, Dalmacije, Ilirije i Italije. Možda dobru paralelu koja ide na ruku poslednjoj verziji predstavlja stari srednjevekovni grad Baleč u Donjoj Zeti (kod Skadra) koji poreklo vuče iz latinskog oblika Balecium, a sam koren toponima je iz predrimskog perioda.
Konačno, valja istaći i da u Sloveniji postoji selo Bolečka vas.
Ritopek je jedno od najstarijih naselja u ovom području. Na njegovom području pronađeni su ostaci praistorijskog naselja (neolitsko naselje na lokalitetu Plavinački potok), a zatim se u kontinuitetu tu smenjuju Skordisci, Tribali, Rimljani, varvari ranog srednjeg veka, itd, pa do danas.
Na području Ritopeka nalazio se rimski grad značajnih razmera i velike strateške važnosti, pod nazivom Trikornium (Tricornium, Castra Tricornia). Neka mišljenja kažu da je grad tako prozvan „po varvarima Trikornjanima, koji su oko Ritopeka stanovali“[21]. Druga, da naziv potiče od tri brda u nizu, što Tricornium upravo i znači („tri roga“). Kako god, Trikornium je bio važno trgovačko mesto, drumska stanica (otud se pominje i kao Mutatio Tricornia castra), dunavska luka i važno vojno utvrđenje: kastrum na jednom od onih brda bio je kasarna za oko 4000 vojnika. Ostaci rimskog utvrđenja, koje su svi kasniji osvajači preuzimali, obnavljali i dograđivali, bili su vidljivi još u vreme kad je Feliks Kanic obilazio Srbiju (1860-ih).
Naselje je tek povremeno zamiralo, za vreme ratova i varvarskih najezda, ali bi uvek ponovo oživelo, tako da su u području Ritopeka pronađeni arheološki ostaci vizantijskog, kao i varvarskih naselja ranog srednjeg veka (germanska, avarska, slovenska). Od naseljavanja Slovena, uz kraće prekide, Ritopek je do danas stalno naseljen.
Prvi pisani pomen Ritopeka pod tim imenom potiče iz 1433. godine (u putopisu Bertrandona de la Brokijera "Putovanje preko mora"[22]), a zatim pod istim nazivom i u turskim defterima 16. veka. U defteru iz 1640/41. godine ga nema, što može da znači ili da je Ritopek privremeno zamro, što je malo verovatno, s obzirom na značajan položaj ovog naselja, ili da su u njemu, kao i u slučaju Boleča, živeli muslimani, te nije popisan u ovom defteru. Treća mogućnost je da možda nije uspešno iščitan iz deftera, koji je pisan arapskim pismom. Konačno, postoji verzija po kojoj se Ritopek krije iza nekog drugog naziva nekih naselja Avalske nahije koja danas ne možemo sa sigurnošću ubicirati. Međutim, i ova verzija je malo verovatna, jer već 1723. godine (i dalje tokom 18. veka) u austrijskom popisu nalazimo selo pod svojim nazivom - Ritopek.
Kuga 1794/95. je opustošila neka sela u ovom kraju, uključujući i Ritopek. Selo je zamrlo i 1813. godine, kada se stanovništvo privremeno, pred razjarenim Turcima, iselilo za Banat.
Zanimljivo je da je, s obzirom da je na samoj obali Dunavu, Ritopek najmanje tri puta u novijoj povesti menjao svoj položaj, u zavisnosti od toka Dunava i klizenja zemljišta. Jedini koji odolevaju Dunavu i koji drže područje Ritopeka na okupu su dva brežuljka - Kamenita glavica (ili samo - Glavica) i Vodica, za koje neki misle da nisu u pitanju prirodni brežuljci, već ljudskom rukom stvorene piramide, tokom stoleća zasute zemljom i obrasle u rastinje[23].
Ona tri veća brda, po kojima su Rimljani dali naselju ime, su u pozadini Ritopeka, i to su: Belo brdo (267 m NMV), Prokop (237 m) i Starac (225 m). Starac se naziva još i Staro brdo ili Vasino brdo.
Brda Ritopeka (Sa: http://www.novosti.rs)
Sam naziv Ritopek mogao bi značiti – osunčani rit. Loma ima ovakvo mišljenje: „...čelopek i označavaju položaje gde sunce greje spreda, odozgo, a suprotno je Ritopek, gde je prvi član rit °zadnjica“[24].
Poređenja radi, u Sloveniji postoje sela sa nazivima Ritomeče i Ritoznoj.
Na primeru sela Begaljica možemo videti kako se toponimi kroz vekove postepeno menjaju.
U turskom defteru iz 1528. godine upisana su tri sela - Gornje, Donje i Srednje Begaljevo. U jednom turskom dokumentu iz 1583. godine, kao - Begaljiz (Begalyiz). U defteru iz 1640/41. godine - Begalica. Na austrijskoj mapi iz 1718. godine[25] - Bigalitza[26]. U defteru iz 1741. godine - Gornja Begaljica. U jednom srbskom dokumentu iz 1827. godine, u množini - Begaljice. U više dokumenata tokom 19. i početkom 20. veka[27] - Begalica. Posle drugog svetskog rata, ustalio se oblik - Begaljica.
Prema nekim mišljenjima, izvorni oblik ovog toponima bio je Behaljevo (Behalѥvo). Isti toponim nalazimo u Ravaničkoj povelji iz 1381. godine, kao selo u župi Mlava. Osnova Behal / Begal (Bѣgal) može biti lično ime ili odrednica nekog lica „u bekstvu“ (begal = onaj koji je pobegao). Paralelu imamo u češkom běhal - onaj koji beži, trči[28].
Narodno predanje kaže da je selo dobilo svoje ime po čestim bežanijama stanovnika iz sela zbog turskih pljačkaških upada. Sasvim je izvesno da osnova ovog toponima jeste imenica beg, odnosno glagol begati, ali je isto tako veoma moguće da je sam toponim (Behaljevo ili Begaljevo) stariji od osmanske vlasti u ovom području. Ukoliko nije u pitanju lično ime (Begal, Behal) možda je selo dobilo svoj naziv po beguncima iz nekog drugog vremena i konteksta.
Nekoliko toponima sa područja Begaljice: šuma Kozjak, brda Vis i Vrla strana.
Nedaleko od Begaljice nalazi se Manastir Rajinovac. Postojao je u pretursko vreme, a prema nekim mišljenjima zadužbina je despota Stefana Lazarevića. U defteru iz 1528. godine upisan je pod zanimljivim nazivom - Sveti Rajko. Verovatno osmanski popisivač nije imao sasvim jasne predstave o hrišćanskim svetiteljima, a kako je manastir nosio narodno ime, a ne ime nekog svetitelja, on ga je, kao i sve druge manastire upisao sa odrednicom „sveti“. Naziv Rajinovac i ovaj neobični napis iz deftera možda ukazuju na ime ktitora manastira, - neki (možda velmož?) Rajin zvani i Rajko. U narednom defteru iz 1536. godine uz Svetog Rajka upisan je još jedan manastir, Sveti Todor (verovatno posvećen nekom od svetitelja imenom Teodor[29]), a u defteru iz 1560. godine ponovo su upisana dva manastira, ovaj put - Sveti Rajko i Sveti Petar (?). Manastir je zapusteo krajem 16. veka, a obnova je počela krajem 18. i trajala kroz 19. vek. Rajinovac je danas živ manastir.
Selo Zaklopača popisano je u defteru iz 1528. godine, i u narednim osmanskim poreskim dokumentima. Zanimljivo je da je u defteru iz 1640/41. godine naziv sela upisan u muškom rodu – Zaklopač.
U Srbiji, u Podibru na jugoistok od Kraljeva, postoji još jedna možda i poznatija Zaklopača. Ovo selo je veoma staro i njegov najraniji pomen je u Žičkoj hrisovulji iz 1220. godine. Tada je selo upisano kao Zaklopita LoȢka (Luka). No, 1476. godine, turski defter beleži ovo selo pod nazivom - Zaklopača. Očito da je u međuvremenu od dva i po stoleća došlo do značajne jezičke promene, o čemu piše i Aleksandar Loma: „obrazovanja slična onome na *–ač, up. Zaklopača, od 1476 (Aličić 1984: 199 d.), selo kod Kraljeva posvedočeno kao Zaklopita Louka u ŽP, da bi u savremenoj tvorbi mikrotoponima postiglo veliku produktivnost (tip Perova njiva –> Perovača). Tome je mogla doprineti dekompozicija iz ktetika tipa Orlovac —> Orlovačka glava —> Orlovača...“[30]
Sam naziv najverovatnije potiče od geografskog položaja sela koje je zaklopljeno okolnim brdima. Narod ima drugačije tumačenje, - kako je neki meštanin, tobož, tu zaklao nekog turskog glavara („pašu“), te po tom zaklanju i ona osnova toponima „zakl-“.
Zaklopača je prilično čest toponim na zapadnom Balkanu. Osim beogradske i podibarske, lokaliteti sa nazivom Zaklopača postoje i u Bosni (Vlasenica, Fojnica, Romanija, Sarajevsko polje), Lici (selo kod Korenice), na Pešteru, Bihoru, itd.
Zaklopača je zapustela pred kraj 16. veka, da bi selo bilo obnovljeno u narednim, mirnijim vremenima. Ali, ne na istom mestu. Položaje ranijeg naselja narod je prozvao Staro selo. Poslednje izbeglištvo i povratak dogodili su se 1813. godine. Od tada je selo na današnjoj lokaciji.
Zaklopača kod Beograda poznata je i po znamenitom nalazu 1900 komada srebrnjaka iz 2/3. veka pre Hrista, kovanih u Apoloniji i Dirahionu (u današnjoj Albaniji), koji su bili zakopani u ataru Zaklopače[31]. Oni potvrđuju živu vezu koja je postojala između Podunavlja i Jadrana u starom veku.
Na području između Begaljice i Zaklopače u 16. i 17. veku postojalo je selo Lomatine. U 18. veku (defter iz 1741. godine) upisano je kao mezra (zapustelo selo) i dalje se više ne spominje. U defteru iz 1640/41. upisano je kao - Lopatine. A u ataru današnje Zaklopače i selo Plavinci (po kojima naziv nosi i pominjani Plavinački potok), popisano u defteru za Smederevski sandžak iz 1476. godine. Plavinci su danas vinogradarska oaza u ataru Zaklopače. Moderna legenda kaže da je kraj dobio ime po „plavom kamenu“ kojim su prskani vinogradi. Ipak je verovatnije da je kraj dobio naziv po plavljenju Dunava ili Plavinačkog potoka.
Da zaokružimo ovu priču, odnosno ovaj njen balkanski podunavski deo, dunavskim adama. Pominjane su ade na Dunavu između Višnjice i Pančeva, a sad koju reč o onim adama na samom sastavu Save i Dunava.
Veliko Ratno ostrvo je najpoznatija ada u beogradskom toku Dunava. Ono nije nastalo nabiranjem tla, kao neka stena ili greben, već je nastalo kao spoj biljnog sveta i rečnog taloga. Biljke koje su rasle na podvodnom grebenu za niskog vodostaja bi bile iznad površine. Njihovo korenje je zadržavalo nanos - pesak, zemlju i svaki drugi raznovrsni talog i tako je, malo po malo, nastalo ostrvo. Dešavalo se da za vreme visokog vodostaja ostrvo nestane pod vodom, pa kasnije ponovo izroni. Međutim, nestajalo je i kao posledica ljudskog delovanja. Kad je opsedao Beograd 1521. godine, Sulejman Veličanstveni je sa glavninom vojske prešao Savu kod Paleža (današnji Obrenovac) i kroz Srem došao do Zemuna. Odatle je napravljen pontonski most ka Velikom Ratnom ostrvu, preko kojeg je na ostrvo prebacio topove, kojima je odande tukao beogradske zidine. Tom prilikom, da bi očistili prostor za svoju artiljeriju, turski vojnici su isekli sve rastinje (drveće i nisku šikaru) na ostrvu. U tom trenutku, to nije imalo nikakve posledice (osim po Beograd, koji je posle mesec i po dana opsade osvojen), međutim, biljke bez svog nadzemnog dela nisu mogle dugo opstati, i ostrvo se dobrim delom razgradilo, a zatim ga je reka sasvim pokrila. Otud, nije besmislen zapis engleskog lekara Brauna, koji je 1669. godine zapisao o Velikom Ratnom ostrvu: „Nema više od 35 godina otkako se prvi put pojavilo iz vode, poctavši od rečnog taloga“[32]. Da li se u međuvremenu, između Sulejmana i Brauna, ostrvo pojavljivalo, ili je sve vreme bilo pod vodom, ne zna se. Predanja kažu da je Veliko Ratno ostrvo kroz noviju istoriju više puta nestajalo i ponovo izranjalo. Inače, najraniji zapisani pomen ovog ostrva je na ugarskoj mapi iz 1514. godine, gde je ucrtan omanji sprud na ušću Save u Dunav.
Veliko Ratno ostrvo
(Sa: https://citymagazine.rs)
Postoje neke legende kako je ostrvo nastalo. Prema jednoj, nastalo je u vreme kad su Argonauti doplovili do mesta gde se spajaju Sava i Dunav. Ukotvili su se ispod grebena na kojem je kasnije zasnovana beogradska tvrđava i zanoćili. Dok su Argonauti tako spavali, neki rečni gusari su se prikrali njihovom brodu i ukrali im zlatno runo. Međutim, sve ovo je videla čarobnica Medeja, zaštitnica vođe argonauta Jasona, koja je napala gusare i prevrnula im čamac, te su se svi podavili. Na krmi potopljenog čamca ostao je pramen zlatnog runa. Od tog čamca i pramena zlatnog runa začelo se ostrvo...
Druga legenda kaže da je ostrvo počelo da se obrazuje od podvodnog groba Atile Hunskog, koji je baš tu u Dunavu sahranjen, sa velikim blagom.
Treća legenda nastanak ostrva vezuje za avarsko osvajanje Beograda (Singidunuma) 579. godine. Tom prilikom, avarski kagan Bajan je naredio izgradnju mosta kojim je njegova vojska prešla Dunav i došla u podnožje beogradske tvrđave. Pred vizantijskom posadom pravdao se da hoće da napadne Slovene koji su se ulogorili istočno od Beograda. Naravno, radilo se o prevari, i čim su prešli reku, Avari su na juriš probili vizantijsku odbranu i zauzeli tvrđavu. Onaj most je reka vremenom razrušila, a na njegovim ostacima se počeo hvatati rečni nanos od kojeg je kasnije nastalo ostrvo...
S obzirom da je kroz celu istoriju služilo kao etapa za prebacivanje sa jedne na drugu dunavsku obalu u ratnim dejstvima, ovo ostrvo je ponelo pridev „ratno“. Ono „veliko“ je svakako zbog činjenice da se pored njega nalazi manja ada, takođe uglavnom ratne namene kroz istoriju. Ranije je nazivano i Dunavsko ostrvo (16. vek), Veliko ostrvo (16, 17. vek), Cigansko ostrvo (17, 18. vek, kada se tamo privremeno nalazila jedna ciganska mahala) i Ratno ostrvo (tako zabeženo 1775. godine, nemački - Kriegsinsel). Posle Prvog svetskog rata, Beograđani su ovu veliku adu prozvali Sirotinjsko ostrvo, jer je gradska sirotinja tamo prelazila čamcima zbog ribolova i obrađivanja zemlje na adi.
Često je menjalo vlasnika, uglavnom između Habsburškog i Osmanskog carstva. Zbog činjenice da je sa njega uvek lako mogao biti ugrožen Beograd i onaj ko njime gospodari, u Carigradu je potpisana konvenciji 1741. godine (kao sastavni deo Beogradskog mirovnog sporazuma iz 1739), kojom je Veliko Ratno ostrvo podeljeno između Osmanlija (jugoistočna) i Austrijanaca (severozapadna polovina), tako da granica ide sredinom ostrva, uz zabranu boravka bilo čije vojske na ostrvu. Naravno, ni jedni ni drugi se ovoga nisu pridržavali. Jedno vreme, nakon Carigradskog mira, jedan beogradski janičar Babalik Ahmed, uzurpirao je turski deo ostrva i tamo prodavao zemlju nekoj sirotinji (muslimanima), te je tako zasnovana jedna mahala na samom ostrvu, a podigli su sebi čak i džamiju. Ovo naselje Turci su zvali Babalik-ada. Ahmed je, zajedno sa grupom njemu sličnih, uhapšen zbog raznih pronevera, uzurpacije upravnih ovlašćenja, zavođenja raji nekih izmišljenih dažbina (usled čega je jedan broj beogradskih hrišćana prebegao na austrijsku teritoriju). Većina je proterana iz Beograda, a četvorica, uključujući i Ahmeda, su osuđeni na smrt i pogubljeni.
Karađorđe je, u zimu 1806. godine uradio isto što i Sulejman Veličanstveni bezmalo tri stoleća ranije: preko Save, pa pored Zemuna, prebacio je svoje topove na Veliko Ratno ostrvo i odande bombardovao turski Kalemegdan.
Veliko Ratno ostrvo je danas prava oaza, kako biljnog, tako i ptičjeg sveta: čak 185 vrsta ptica tamo živi, stalno ili privremeno.
Jedan zanimljiv toponim je i Galijaš: čine ga dva kanala - Veliki i Mali Galijaš koji idu sredinom Velikog Ratnog ostrva u pravcu toka Dunava. Kako Dunav stalno nanosi razni rečni nanos, tako je, vremenom, Galijaš zatvoren sa severne strane i pretvoren u mrtvaju. 2006-2007. godine, kanal Galijaš je ponovo otvoren.
Na mapama s kraja 18. veka, Ratno ostrvo čine tri ade, jedna pored druge. Zapravo se radi o Velikom Ratnom ostrvu podeljenom na dva dela kanalom Galijaš, a treća ada je Malo Ratno ostrvo[33].
Malo Ratno ostrvo se nalazi između južne obale Velikog Ratnog ostrva i novobeogradske dunavske obale. Danas je to ostrvce dužine oko 250-300, i širine 20-60 metara, u zavisnosti od vodostaja. Nekada je bilo znatno veće, ali je prilikom izgradnje Novog Beograda, velika količina peska sa ostrva iskorišćeno za nasipanje močvarnog zemljišta, te je ostrvo smanjeno na beznačajnu površinu. Sve do kraja 20. veka, Malo Ratno ostrvo je bilo u sklopu vojnog artiljerijskog kompleksa uz dunavsku obalu i nije mu bio moguć pristup. Danas se tamo više ne nalaze artiljerijska oruđa, ali je ostrvce sasvim zaraslo u gust šumarak topole, tako da je sasvim nepristupačno. Tu sada žive čaplje i kormorani. Između svetskih ratova ova ada je u narodu zvana - Konjska ada.
Još dve ade na banatskoj strani Dunava, u sastavu palilulske opštine, Kožara i Crvenka, u zavisnosti od vodostaja Dunava mogu biti ostrva ili poluostrva. Kožara je preko Dunava Velikom Ratnom ostrvu, a Crvenka u produžetku uzvodno. Raniji naziv Kožare bio je - Čaplja. Jedan toponim u vezi sa Kožarom je rukavac Dunava kojim je ova ada odeljena od kopna je - Jojkićev Dunavac. Naziv nosi po Đurici Jojkiću, svojevremeno gradonačelniku Beograda, tokom 1950-ih.
Naselja u banatskom delu Beograda:
Borča se pominje u 1521. kao „ostrvo“ povezano skelom sa Beogradom, većinski srbsko mesto. Etimologija je verovatno od reči – bara, s obzirom da se 1427. godine pominje kao Barcha u zapisu o boravku ugarskog kralja Žigmunda u ovom kraju (Žigmund je logorovao u Borči čekajući da mu bude predat Beograd, nakon smrti despota Stefana Lazarevića), a 1456. godine spominje se kao Barczi.
Naziv naselja Ovča je jasan, prema zanimanju stanovništva. Ovča se pod tim nazivom spominje 1521. godine, kada su je zauzeli Turci u sklopu osvajanja Beograda. Selo je zapustelo u vreme austro-turskih ratova u 18. veku. Kasnije u područje Ovče dolaze stočari iz Rumunije sa svojim stadima, pa su se vremenom tu i naselili.
Sela Ovča (Offza) i Borča (Borza) na austrijskoj mapi iz 1740. godine
Krnjača se prvi put spominje 1832. godine kao – Nova Borča. 1952. godine postaje opština, a 1955. godine zajedno sa Borčom, Ovčom i Padinskom Skelom čini Opštinu Krnjača. Deset godina kasnije, Krnjača gubi status opštine i postaje deo Opštine Palilula. Kraj koji se danas naziva Krnjača služio je kao pasište za stočare iz okolnih sela. Prvi stalni naseljenici tu su došli 1913. godine.
Poreklo samog naziva Krnjača nije baš pouzdano. Moguće je da potiče od prideva krnje, krnjavo, okrnjeno. U banijskom govoru, krnjača je jedna vrsta proje. Postoji selo Krnjača i u Donjem Polimlju, kod Priboja. Prema predanju starih rodova iz polimske Krnjače, selo je dobilo naziv po britvama „krnjačama“ koje su oni proizvodili još u srednjem veku. Takođe, tamošnji rodovi smatraju da se selo Krnjača kod Beograda dobilo ime po njihovom selu, od nekadašnjih iseljenika. Selo sa nazivom Krnjača postoji u okolini Nikšića. Kod Vršca postoji zemljište Krnjača, čiji je stariji naziv Kernjača. Zvezdana Pavlović[34] toponim Krnjača na Goliji tumači od prideva krnje. U Morinju u Boki postoji jedan izvor koji ljudi zovu Krnjača. Takođe i u Biogradu kod Nevesinja postoji nekoliko izvora i pašnjak pod nazivom Krnjača.
Padinska skela je nastala kao privremeno stanište Slovaka iz Padine, koji su u tom kraju zakupili zemlju za napasanje stoke. Do zakupljenih parcela morali su se prevoziti skelama. Otud naziv kasnijem naselju – Padinska skela. Jedan deo Padinske skele nosi naziv Jabučki rit. Nekada je ovo bilo močvarno područje u ataru obližnjeg sela Jabuka, otud i naziv. Danas je zemljište isušeno i na njemu podignuto moderno naselje, ali je ostao stari naziv.
Naselje Kovilovo dobilo je naziv po ruskom pilotu Mihailu Kovilovu, koji je poginuo u padu aviona u jesen 1944. godine tokom operacija oslobađanja Beograda krajem Drugog svetskog rata.
Naselje Vrbovski (čuje se i: Vrbovsko) dobilo je naziv po ruskom inženjerijskom kapetanu Viktoru Verbovskom koji je, kao i Kovilov, poginuo tokom oslobađanja Beograda 1944. godine.
Naselje Kotež osnovano je 1968. godine, a naziv dobilo po francuskoj reči cottage - letnjikovac, vikendica, jer je plan bio da se izgradi mirno naselje porodičnih kuća.
Naselje Besni fok, jedno od najzabačenijih naselja na području Beograda zasnovano je 1948. godine u sklopu imanja Poljoprivrednog kombinatu Beograd (PKB). Mesto je bilo naseljeno i ranije, od kraja 19. veka, uglavnom od strane banatskih Nemaca i Mađara, ali se ni oni nisu tu dugo zadržali, zbog čestih poplava (Fok je u kraju između Dunava i Tamiša). Uoči Drugog svetskog rata izgrađen je sistem kanala za ovod viška vode i time omogućeno zasnivanje naselja. Onaj pridev „besni“ u nazivu naselja se vezuje za česte poplave, jer su „besne vode“ uništavale sve pred sobom. Legenda kaže da je Fok bilo ime nekog ljutog ribara, Nemca, koji je tu živeo. Ipak, realnije je da Fok dolazi od mađarske reči fok, što znači jarak ili preliv (u smislu prelivanja vode).
Najudaljenije palilulsko naselje od Beograda na sever je Dunavac, koje je udaljeno oko 30 kilometara od centra grada, stešnjeno između Dunava i Tamiša[35].
Nastaviće se...
[1] Novaković Relja, „O iščezlim selima na području Beograda“
[2] „Naselja i stanovništvo oblasti Brankovića 1455. godine“
[3] Navedeni rad
[4] Nikolić Rista, „Okolina Beograda“
[5] https://unalignedart.weebly.com/exoblog/vinca-grk-pajsije-i-marija-terezija
[6] Navedeni rad
[7] Navedeni rad
[8] Plan de la Ville de Belgrad et de son Attaque fait par L’Armee de sa Maieste Impériale et Catholique... le Prince Eugen de Savoi... le 16 d'Août 1717 Echelle de 800 Toises Dessiné sur le lieu.. . par don Joseph de Haro ÿ Cardona, vicomte de Lincourt, Lieutenent Colonel d’infanterie.
[9] Andrejić Živojin, „Srpske srednjovekovne župe zemlje Kučevo i Kučevskog Zagorja“
[10] Ovo Kučevo je srednjevekovna župa i ne treba ga mešati sa današnjim Kučevom u istočnoj Srbiji . Defter iz 1476. godine oblast Kučevo navodi na zapad od Braničeva, i po popisu naselja u njoj vidi se da obuhvata prostor između Velike Morave, Dunava, i do Avale i Kosmaja na zapad. Južna granica nije sasvim pouzdana. O ovom Kučevu je pisao istoričar Aleksandar Krstić u radu „Kučevo i Železnik y svetlu osmanskih deftera“.
[11] Miljković-Bojanić Ema, „Smederevski sandžak 1476-1560“
[12] Loma Aleksandar, „Sekundarno -ska u toponimiji Srbije“
[13] Nikolić, navedeni rad
[14] Navedeni rad
[15] U radu „Ibarski Kolašin“
[16] Navedeni rad
[17] Andrejić Živojin, navedeni rad
[18] Isto
[19] Loma Aleksandar, „Sekundarno -ska u toponimiji Srbije“
[20] Subotić Jelisaveta, „Prilog poznavanju antroponimije Grblja prema zapisima iz XV vijeka“
[21] Petrović Mihailo, „Kako je postao Beograd“
[22] Bertrandon de la Brokijer (Bertrandon de la Broquière) bio je francuski putopisac i činovnik na dvoru burgundskog vojvode Filipa III Dobrog. Brokijer je 1432/33. godine proputovao Bliski istok, Malu Aziju i Balkan. O putovanju je sastavio putopis „Putovanje preko mora“ („Le Voyage d'Outre-Mer").
[23] http://www.pecat.co.rs/2018/09/piramide-u-ritopeku/
[24] Loma Aleksandar, „Toponimija Banjske hrisovulje“
[25] Mapa austrijskog inženjerijskog kapetana Fridriha Ebšelvica (Friedrich Öbschelwiz) koji je ostavio nekoliko dragocenih mapa Srbije iz vremena habsburške okupacije 1718 – 1739. godine. Njegova mapa Kraljevine Srbije ponekad se pogrešno naziva "Langerovom kartom".
[26] Begaljica je jedno od naselja severne Srbije koja su zapustela tokom ratnih dejstava 1717. godine. Austrijske vlasti su u ta sela naselili nemačke koloniste. Bigalitz su tada nastanili štajerski Nemci. Naravno, sa vraćanjem Turaka, nemački kolonisti su se iselili preko Save i Dunava.
[27] Npr. u „Monografiji Podunavske oblasti“ iz 1929. godine.
[28] „Etimološki rečnik srpskog jezika“
[29] Od svetitelja sa ovim imenom, kojih ima popriličan broj, kod nas su naročito poštovani sveti velikomučenici Teodor Tiron (čije se mošti nalaze u fruškogorskom manastiru Hopovo) i Teodor Stratilat.
[30] „Toponimija Banjske hrisovulje“
[31] Petrović Mihailo, „Kako je postao Beograd“
[32] Iz zapisa engleskog putopisca Edvarda Brauna (Edward Brown).
[33] Neki podaci o Velikom Ratnom ostrvu iz knjige „Aura Beograd“ Milivoja Tomaševića i „Istorije Beograda“ grupe autora
[34] „Oronimi Srbije“
[35] Neki podaci o nazivima nazelja u banatskom delu Beograda, iz lista „Palilula“, broj 125, oktobar 2017. godine
The post Toponimija Beograda (5) appeared first on Poreklo.
